კრეტის წმიდა და დიდი კრება: ახალი ეკლესიოლოგია თუ გარდამოცემის ერთგულება? (V ნაწილი)

ავტორი- აბიდოსის ეპისკოპოსი კირილე (კატერელოსი)

7. ინტერქრისტიანული დიალოგები

კრეტის წმიდა და დიდი კრების მიერ მიღებულ დოკუმენტის კითხვისას, თუ კარგად დავაკვირდებით იმ ადგილს, სადაც საუბარია ინტერქრისტიანულ დიალოგებსა და ეკუმენური მოძრაობის შესახებ, იბადება კითხვა: აღნიშნული დოკუმენტი ეთანხმება   „დაბრუნების ეკუმენიზმს“ თუ „შეერთების ეკუმენიზმს“? კრების კრიტიკოსები ჯერ კიდევ კრების ჩატარებამდე ცდილობდნენ გაეპროტესტებინათ, რომ თითქოს კრება აპირებდა „შეერთების ეკუმენიზმის“ მიღებას და დაკანონებას. რა თქმა უნდა ეს მოსაზრება მცდარია. უნდა აღინიშნოს, რომ მნიშვნელობა არ აქვთ ცალკეული პირების პირად მოსაზრებებს,  არამედ იმას თუ სინამდვილეში რას ამბობს დოკუმენტი. მნიშვნელობა არც ცალკული პირების სუბიექტურ მოსაზრებებს აქვთ  იმასთან დაკავშირებით, თუ რა უნდა მიეღო წმიდა და დიდ კრებას და რა- არა. მნიშვნელოვანია მხოლოდ ის, რაც სინამდვილეში დაადგინა წმიდა და დიდმა კრებამ.

თავდაპირველად უნდა ვაჩვენოთ ზუსტად რას გულისხმობენ „შეერთების ეკუმენიზმის“ და ჰეტეროდოქსებთან რაიმე სახით დიალოგის წარმოების მოწინააღმდეგენი. ხშირად კრიტიკოსების პუბლიკაციებში[1] აღნიშნულია, რომ კრეტის კრება იზიარებს ფრანგი სასულიერო პირისა და თეოლოგის Yves Marie Joseph Congar-ის (1904-1995)  მოსაზრებებს, რომელმაც სიკვდილამდე ერთი წლით ადრე მიიღო კარდინალის წოდება. უდავოა, რომ Yves Congar-მა დიდი გავლენა მოახდინა ვატიკანის მეორე კრეაბაზე (1962-1965).  კრეტის კრების კრიტიკოსები ისე, რომ არ იცნობენ  Yves Congar-ის მდიდარ სამწერლობო შემოქმედებას, იყენებენ მისი ერთ-ერთი პივრველი ნაშრომის  ინგლისურ თარგმანს (რატომღაც არც ერთ მათგანს არ შეუძლია ან ნაშრომის ფრანგულ დედანში წაკითხვა[2]) და ყოველგვარი დაეჭვების გარეშე ერთმანეთის მიყოლებით აღნიშნავენ: „შეერთების ეკუმენიზმი ემყარება იმ თეორიას რომელიც  1939 წელს ჩამაყალიბა ფრანგმა თეოლოგმა Congar-მა.  ამ თეორიის მიხედვით დამოუკიდებელი საეკლესიო „ელემენტები“, მაგალითად როგორიცაა ნათლისღება, შესაძლებელია ეკლესიისის ერთობიდან განცალკევდნენ და ამგვარად სქიზმატი ქრიტიანები ეკლესიასთან სულიერად შეაერთონ (voto), რის შედეგადაც ისინი ეკლესიის წევრები გახდებიან“[3].

თავდაპირველად უნდა აღუნიშნოს, რომ ერთადერთი მართლმადიდებელი თეოლოგი, რომელიც დაუფარავად იზიარებს Yves Congar-ის შეხედულებებს, არის პროტ. თეოდორ ზისისი, რომელიც წერს: „ისინი, რომლებიც ეკლესიის გარეთ სულიწმიდის მიერ მოქმედებენ, ეკლესიის წევრები არიან, არა საქმით (in re), არამედ სურვილით და განზრახულობით (in voto). ეკლესიის გარეთ  მათი ყოფნის მიზეზები ისტორიულ, გეოგრაფიულ და ზოგადად გარეგან ფაქტორებს უკავშირდება და არა იმას, რომ   სულიწმიდას  შეგნებულად ეწინააღმდეგებიან“[4]!!!

საოცარი დამთხვევით, კრეტის კრების კრიტიკოსთა პუბლიკაციებში წარმოდგნილია კიდევ ერთი „თეოლოგის და ეგზეგეტის“,  შვეიცარიელი  Johannes Feiner (1909-1985) მოსაზრება (რა თქმა უნდა განმარტებული არაა რატომაა იგი ეგზეგეტი და რა განმარტა, მაგრამ ასეთი დახასითება ხშირია): „რადგან მიიჩნევა, რომ ეკლესია წარმოადგენს „Communio“-ს და შედგენილ რეალობას ურთიერთზიარებაში,  ეკლესიის ერთობა უშვებს ეკლესიის შემადგენელი ელემენტების არსებობის შესაძლებლობას კათოლიკე ეკლესიის ფარგლებს გარეთ მყოფ ქრისტიანულ ერთობებშიც  კი.  შედეგად,  იესო ქრისტეს ეკლესია შესაძლებელია არსებობდეს კათოლიკე ეკლესიის მიღმაც და არსებობს კიდეც“[5].

აქ ყურადრებას არ მივაქცევთ კრეტის კრების კრიტიკოსთა მხრიდან წყაროების მოყვანის დროს გამოჩენილ დაუდევრობას[6], რადგან მიგვაჩნია, რომ   მთავარი საკითხის არსია. კრიტიკოსთა ეჭვიანი ფანტაზიის მიხედვით  Yves Congar-ის და Johannes Feiner-ის ზემოთ მოყვანილი შეხედულებებს იზიარებენ კრეტის კრებამდელი დოკუმენტებიც. ამ საკითხთან დაკავშირებით  ისმის რამდენიმე კითხვა:

● როგორც კრებამდელ,  ასევე უკვე მიღებულ დოკუმენტებში  სად  ხდება ჰეტეროდოქსული ქრისტიანული ერთობების ეკლესიად აღიარება, ან კალვინის, Yves Congar-ის და ვატიკანის მეორე კრების თეორიის[7] გაზიარება vestigia ecclesiae (ეკლესიის ნიშან-თვისება)-ას შესახებ? დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ: „მართლმადიდებელ ეკლესიას აკისრია მისია და აქვს ვალდებულება, რომ გადასცეს და იქადაგოს წმიდა წერილისა და წმიდა გარდამოცემის ჭეშმარიტება, რაც ანიჭებს კიდეც ეკლესიას საყოველთაო ხასიათს“[8]. ეს ნიშნავს იმას, რომ ჰეტეროდოქსულ ეკლესიებს, რომლებშიც მართლმადიდებელი ეკლესია ცნობს მხოლოდ ისტორიულ სახელდებას და არაა მათთან ზიარებაში (§ 3), არ გააჩნიათ მსოფლიოობა და შედეგად, კრების დოკუმენტის მიხედვით, არ არსებობს არავითარი Ecclesia extra Ecclesiam და არც Ecclesia extra muros-ს ვაღიარებთ. როგორ  შეიძლება წმიდა და დიდი კრება აღიარებდეს  vestigia Ecclesiae-ას, როდესაც   იგი აღნიშნავს, რომ საიდუმლოებრივი ზიარება მოითხოვს სწორ რწმენას (მესამე პარაგრაფი)? როგორ შეიძლება vestigia Ecclesiae-ას აღიარებდეს, როდესაც   დოკუმენტში მითითებეულია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ვალდებულია ”აძლევდეს ქრისტეში არსებული ჭეშმარიტების სისავსისა და თავისი სულიერი საუნჯეების შთამბეჭდავ მოწმობას მათ, ვინც მის გარეთაა“ (§ 6)? რაში ჭირდება მართლმადიდებელ ეკლესიას აძლევდეს ქრისტეში არსებული ჭეშმარიტების სისავსისა და თავისი სულიერი საუნჯეების შთამბეჭდავ მოწმობას, თუკი ჰეტეროდოქსული ერთობები vestigia ecclesiae-ის მეშვეობით აღასრულებენ საიდუმლოებებს კანონიკურად (პირველ რიგში ნათლისღების საიდუმლოს) და ეკლესიები არიან ონტოლოგიურად? შესაძლებელია კრების დოკუმენტი [9] ერთის მხრივ აღიარებდეს ჰეტროდოქსებში ეკლესიის არსებობას და იმადროულად მიმართავდეს წმიდა წერილს და წმიდა გარდამოცემას, რომლის მიხედვითაც საიდუმლოებრივი კავშირის და შედეგად ჰეტეროდოქსების საიდუმლობების აღიარების წინაპირობაა ერთობლივი სწორი რწმენა (ეს აღნიშნულია კრეტის კრებაზეც)?

Johannes Feiner-ის  შეხედულების თანამხმად, თუკი იესო ქრისტეს ეკლესია შეიძლება არსებობდეს კათოლიკე ეკლესიის გარეთაც, ლოგიკური იქნებოდა გვეფიქრა ის, რომ ეკლესია  ერთი კი არ არის, არამედ ორი ან მეტი, თუ ის რომ  ერთი ეკლესია არსებობს კათოლიკე ეკლესიის გარეთაც? არსად არ იზიარებენ ამგვარ შეხედულებას (რომ არსებობოს მრავალი ეკლესია ონტოლოგიურად) არც კრებამდელი და არც კრეტის კრებაზე მიღებული დოკუმენტები; ამგვარი შეხედულება კრების კრიტიკოსთა ფანტაზიის ნაყოფია. კრების დოკუმენტის პირველივე პარაგრაფში აღნიშნულია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია არის იესო ქრისტეს ერთადერთი ეკლესია, რომლის ერთიანობა ეფუძნება მართალ სარწმუნოებას და საიდუმლოებებში მონაწილეობას. ეკლესიის ერთიანობსთვის აუცილებელია დაცული იყოს სამოციქულო მემკვიდრეობა და პატერიკული ტრადიცია, რათა შენარჩუნებული იქნას მისი მსოფლიოობა.  როდესაც  კრების დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოადგენს სამოციქულო რწმენის ავთენტურ გამოხატულებას; მიილტვის ერთობისკენ ძველი ეკლესიის  რწმენის და ტრადიცის საფუძველზე;  ფლობს იესო ქრისტესმიერი ჭეშმარიტების სავსებას და უარყოფს ჰეტეროდოქსული ერთობების მსოფლიოობას; მიუთითებს ავთენტური და მართალი რწმენის განუყოფელ კავშირზე საეკლესიო ზიარებასთან და განსაკუთრებით, როდესაც მართლმადიდებელი ეკლესია მოუწოდებს ჰეტეროდოქსულ ერთობებს „მთელი ეკლესიოლოგიური თემატიკის გაცნობიერებისაკენ“ და საიდუმლოებების, მადლის, მღვდლობის, სამოციქულო მემკვიდრეობის და ყველა იმ საკითხის განხილვისკენ, რომლებიც ყოფენ მას ჰეტეროდოქსებისაგან, ნუთუ შესაძლებელია ყოველივე ამის შემდეგ ვამტკიცოთ, რომ ხდება ჰეტეროდოქსული ერთობების ეკლესიად აღიარება  ზემოთნახსენები „vestigia ecclesiae“-ს საფუძველზე? კრების კრიტიკოსები რატომ არ მიუთითებენ კონკრეტულად რომელ პუნქტში იზიარებს კრეტის წმიდა და დიდი კრება vestigia ecclesiae-ს? ვატიკანის მეორე კრების ეკლესიოლოგიის  არასაკმარისი ცოდნით ცდილობენ დაამტკიცონ ის, რომ კრეტის კრება იზიარებს ვატიკანის მეორე კრების შეხედულებებს. კათოლიკე თეოლოგების ნაშრომების ფრაგმენტული  მოყვანა ძველმესტილეებში შეიძლება იწვევდეს თავის გამართლების ცრუ გრძნობას, ხოლო გულუბრყვილოებში დაბნეულობას, იმის იმედით, რომ  ხშირად განმეორებული  სიცრუე ბოლოს სარწმუნო გახდება; მაგრამ ამგვარი მცდელობა არაა საკმარისი და რაც ყველზე მთავარია თეოლოგიურად არის მიუღებელი.

კრეტის კრების კრიტიკოსები ვალდებულნი არიან ზუსტად მიუთითონ კრების დოკუმენტის რომელ პუნქტშია გაზიარებული კათოლიკე თეოლოგების თეორია   vestigia ecclesiae-ს შესახებ[10]; აჩვენონ  სად ხდება მართლმადიდებელ და კათოლიკურ ეკლესიებს შორის  თუნდაც არასრული კავშირის აღიარება[11]; აჩვენონ სად ხდება ვატიკანის მეორე კრების სწავლების გაზიარება „კონცენტრული წრეების თეორიის“ შესახებ (θεωρία τῶν ὁμόκεντρων κύκλων) [12]; მიუთითონ, მართლმადიდებელი ეკლესია როდიდან მიიჩნევს კათოლიკებს მის წევრებად[13]; წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტი რომელ  პუნქტში ცნობს ჰეტეროდოქსების ეკლესიის გამომხსნელობით შესაძლებლობას, როგორც ამას მიუთითებს ვატიკანის მეორე კრება[14]. მათდა სამწუხაროდ კრეტის კრების დოკუმენტებში არაფერია ნათქვამი, რაც მათ მოსაზრებებს საფუძველს მისცემდა.

● მართლმადიდებელი ეკლესია როდიდან  იზიარეს Yves Congar-ის შეხდულებას (პროტ. თეოდორე ზისისის თუ არ ჩავთვლით) და განაცალკევებს ჰეტეროდოქსების ნათლობას მის წიაღში აღსრულებული ნათლობიდან? როდიდან მიაჩნია მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომ ეს საიდუმლო ამგვარი განყოფის შემდეგაც აგრძელებს მადლის მინიჭებას, ისე რომ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან სულიერად დაკავშირებული ჰეტეროდოქსი ითვლება მის წევრად? როგორც უკვე მრავალჯერ აღინიშნა მნიშვნლობა არ აქვთ პირად პოსაზრებებს, არამედ რა წერია კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტებში.

ყოველივე ზემოთთქმულის შემდეგ გვიჩნდება კითხავები: ჰეტეროდოქსი რომელიც სულიერად უერთდება  მართლმადიდებელ ეკლესიას, აღარ არის კათოლიკური ეკლესიის წევრი? რადგან ნათლობა ეკლესიაში შემყვანებელი საიდუმლოა, რომელიც მორწმუნეს ეკლესიათან მტკიცედ აერთებს, შესაძლებელია ადამიანი ერთდროულად იყოს მართლმადიდებელი და კათოლიკე ეკლესიის წევრი? თუკი ჰეტეროდოქსს შეუძლია მონაწილეობდეს  თავისი ეკლესიის საიდუმლოებებში, რატომ არ აქვს უფლება მონაწილეობდეს მართლმადიდბელი ეკლესიის საიდუმლოებებში თუ მისი წევრია? მართლმადიდებელი ეკლესია რომლიმე დოკუმენტში (ან კრეტის დოკუმენტში) თვლიდა, რომ ჰეტეროდოქსული ეკლესიების წევრები მისი წევრებიც არიან voto (სურვილით)? რომელ პუნქტში შეინიშნება ამგვარი რამ? თუ ამგვარი რამ მოიმოქმედა, რატომ არ რთავს ჰეტეროდოქსებს სხვა საიდუმლოებებში მონაწილეობის ნებასაც? მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომ გაეზიარებინა Yves Congar-ის შეხედულება, მაშინ კათოლიკებს და პროტესტანტებს უნდა  მიიჩნევდეს თავის წევრებად, რაც არ ხდება. თუ კრეტის კრებამ მართლაც ამგვარი რამ მოიმოქმედა, მაშინ რატომ სდებენ ბრალს კრიტიკოსები თითქოს მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს ჰეტეროდოქსულ ერთობებს ეკლესიებად? ნუთუ შესაძლებელია მართლმადიდებელი ეკლესია   აღიარებდეს მის ფარგლებს გარეთ სხვა ეკლესიის არსებობას, ან ჰეტეროდოქსული ეკლესიების წევრებს  მიიჩნევდეს საკუთარ წევრებად?

სიმართლე ისაა, რომ არც პირველი ხდება და  არც მეორე[15]. პირველი შეუძლებელია მოხდეს, რადგან მართლმადიდებელი ეკლესია სხვა ეკლესიების ისტორიული სახელდების გარდა არფერს აღიარებს და შესაბამისად ჰეტეროდოქსულ ეკლესიებს არ მიიჩნევს ეკლესიებად ონტოლოგიური შინაარსით. მეორე მოსაზრებაც შეუძლებელია სიმართლე იყოს, რადგან ჰეტროდოქსული ერთობები არ არიან მასთან ზიარებაში; საიდუმლოებრივი კავშირის საფუძველია მართალ სარწმუნოებაში თანხმობა, რასაც ჰეტეროდოქსებთან ჯერ-ჯერობით ადგილი არ აქვს. რატომაა საჭირო დიალოგი, თუკი ჰეტეროდოქსულ ერთობებს მართლმადიდებელი ეკლესია ეკლესიებად აღიარებს და მის წევრებს მიიჩნევს საკუთარ წევრებად? თუკი მთავარი მიღწეულია, ანუ საიდუმლოებების აღიარება, მაშინ რატომაა საჭირო მეორეხარისხოვანი, ანუ დიალოგი?

კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტს არავითარი კავშირი არ აქვს „შეერთების ეკუმენიზმათან“ და ამას კარგად ხვდებიან  კათოლიკები, მაგრამ ზოგიერთი მართლმადიდებელი ნებით თუ უნებლიედ  ამას ვერ აცნობიერებს. კათოლიკები კეთილშობილურად გამოხატავენ თავიანთ მწუხარებას ამ ფაქტის გამო, ხოლო მეორენი საუბრობენ მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიიდან  გადახვევაზე კრეტის კრების მიერ.

კათოლიკეთა მხრიდან საკმარისია მოვიყვანო ერთი მაგალითი  საჩვენებლად; გრაციანოპოლის კათოლიკე ეპისკოპოსი დიმიტრი სალახასი  აღნიშნავს: „კათოლიკური ეკლესიის შესახებ ვატიკანის მეორე კრებამ აღნიშნა, რომ როგორც მან (კათოლიკურმა) ასევე მართლმადიდებელმა  ეკლესიამ, მათი ისტორიული განყოფის მიუხედავად, შეინარჩუნეს  სამოციქულო მემკვიდრეობა და იესო ქრისტეს  ეკლესიის საიდუმლოებრივი სტრუქტურა, რაც მათ აქცევს კიდეც  ნამდვილ ეკლესიებად, განმწმედელ  და მაცხონებელ საშუალებად, საიდუმლოებების, განსაკუთრებით კი მღვდლობის და საღმრთო ევქარისტიის მეშვეობით. კრეტის წმიდა და დიდი კრების გადაწვეტილება განსხვადება ზემოთმოყვანილი შეხედულებისაგან... სხვა ქრისტიანული ეკლესიები, რომის კათოლიკური ეკლესიის ჩათვლით ხასიათდებიან „ჰეტეროდოქსებად“, ხოლო ტერმინი „ეკლესია“  მიღებულია „მხოლოდ ისტორიული სახელდების აღსანიშნავად“ და არა „ონტოლოგიური შინაარსით“. ეს არაპირდაპირ, მაგრამ ნათლად  მიუთითებს იმაზე, რომ არ ხდება კათოლიკური ეკლესიის „საკლესიო“ ბუნების აღიარება, არც სამოციქულო მემკვიდრეობის და შესაბამისად არც ეკლესიოლოგიური და საიდუმლოებრივი ჰიპოსტასის ცნობა“[16].   არსებობს ამაზე ცხადი პოზიცია?

 კრეტის კრების მართლმადიდებელი კრიტიკოსები ვერ აცნობიერებენ, რომ  კრების დოკუმენტი არ ქადაგებს „შეერთების ეკუმენიზმს“. აქ  აუცილებელია განვიხილოთ იზიარებს თუ არა წმიდა და დიდი კრება ”დაბრუნების ეკუმენიზმს“, როგორც ამას ისურვებდნენ მართლმადიდებელი კრიტიკოსები.

წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტი ცხადად მიუთითებს თეოლოგიური დიალოგების მიზანზე, რასაც წარმოადგენს განუყოფელი  ეკლესიის ჭეშმარიტი  სარწმუნოების მოძიება.  ეკლესიას  მიაჩნია, რომ წარმოადგენს შვიდი მსოფლიო კრების  ეკლესიის გაგრძელებას[17]. ამგვარად, მართლმადადიდებელი ეკლესია არასოდეს მოიმოქმედებს ისეთ რამეს, რაც  მისი ბუნების და მისი ისტორიისთვის უცხო იქნება. პირიქით პასუხობს იმ საყოველთაო სულს რომელიც მასში მოქმედებს. ასევე  მართლმადიდებელი ეკლესია იძლევა სამოციქულო რწმენის და ტრადიციის  მოწმობას და ამგვარდ აძლევს ჰეტეროდოქსებს შესაძლებლობას ეზიარონ მის სულიერ საუნჯეებს.  დიალოგის მიზანია შესაძლებელი გახადოს  ძველი ეკლესიის რწმენის და ტრადიციის ერთობლივი გააზრება. დიალოგით ჰეტეროდოქსებს ეძლვათ შესაძლებლობა გაიცნონ და ამოიცნონ პატერიკული ტრადიციის ავთენტურობა, პატერიკული სწავლების მნიშვნელობა, ლიტურგიკული გამოცდილება, და მართლმადიდებლების რწმენა[18]. მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომელსაც სწამს, რომ  წარმოადგენს  სამყაროში ღმერთის ცხოველი არსებობის გამოხატულებას, ჰეტეროდოქსებთან დიალოგის დროს არ ჯერდება მხოლოდ თეოლოგიურ მინიმალიზმს და არ ძალუძს უარყოს საკუთარი დოგმატური სწავლება და ტრადიცია, ან შეცვალოს სახარებისეული წესი[19].   ეს იმას ნიშნავს, რომ დიალოგის დროს არ მოხდეს დათმობაზე წასვლა ჭეშმარიტების საწინააღმდეგოდ, რადგან თანხმობის კრიტერიუმი აბსოლიტურად ნათელია- აუცილებელია მოხდეს პირველი ათასწლეულის  ეკლესიის ტრადიციასა და სწავლებაში შეთანხმება. 

სინოდალური დოკუმენტი, სავსებით სწორად,   პირდაპირ არ ეუბნება ჰეტეროდოქსებს დაბრუნდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიაში (როგორც ამას ამ დოკუმენტის კრიტიკოსები ისურვებდნენ), არამედ დიალოგის გზით  მოუწოდებს „ძველი ეკლესიის ტრადიციის ერთობლივი გააზრებისკენ“[20], მაშინ როდესაც მართლმადიდებელ ეკლესიას სწამს, რომ თავად ძველი ეკლესიის ტრადიციის ავთენტურ გამოხატულებას წარმოადგენს. ჰეტეროდოქსების მიმართ პირდაპირი მოწოდება მართლმადიდებელ ეკლესიაში დაბრუნებისკენ ამ დიალოგს შეუძლებელს გახდიდა, რადგან საპირისპიროდ მათაც შეიძლება  იმავე მოთხოვნით მიემართათ მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის. კრების კრიტიკოსებისათვის მოსაწონი განცხადება გაანადგურებდა დიალოგის პერსპექტივებს, არსებულ სიტუაციაში იქნებოდა უმოქმედო და უშედეგო. პირველი ათასწლულის ტრადიციის ერთობლივი გააზრების გარეშე  შეუძლებელია ჰეტეროდოქსებთან ერთობა. ნათელია, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას არ შეუძლია საკუთარი თავი იპოვოს ჰეტეროდოქსული ეკლესიების ტრადიაციასა და წესებში. იმის ნაცვლად, რომ ჰეტეროდოქსებს მოუწოდებდეს დაბრუნდენენ მართლმადიდებელ ეკლესიაში, რაც არსებულ სიტუაციაში უშედეგო იქნებოდა, ჰეტროდოქსებს მოუწოდებს დაუბრუნდნენ შვიდი მსოფლიო კრების დროინდელი ეკლესიის რწმენას. ამგავრი მოწოდება უფრო ნაყოფიერია,  რომელიც შინაარსობლივად ნიშნავს „დაბრუნების ეკუმენიზმს“, მიუთითებს სად უნდა დაბრუნდენენ ჰეტროდოქსები და განსაზღვრავს სასურველი ერთობის კრიტერიუმს. ამგვარად ერთი და იგივე შინაარსისაა ჰეტეროდოქსებს მოვუწოდებთ უბრალოდ დაბრუნებისკენ, თუ  პირველი ათასწლეულის ტრადიციაში დაბრუნებისკენ, როდესაც გვწამს, რომ ძველი ეკლესიის გაგრძელებას წარმოვადგენთ. ყოველივე ზემოთთქმულის შემდეგ ნათელია, რომ კრების კრიტიკოსები სიტყვებით თამაშობენ და უშედეგოდ ცდილობენ  იქ წარმოქმნან პრობლემები სადაც ისინი არ არსებობენ.

წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში ხაზგასმითაა აღნიშნული, რომ  დიალოგს ეკლესიის ვალდებულებად თვლის, მაგრამ არ  აყვება ენთუზიასტურ  გრძნობებს. დოკუმენტში აღნიშნულია ის ღრმა კრიზისი, რომელიც არსებობს ეკუმენურ მოძრაობაში [21].  მართლმადიდებელი ეკლესიები ვალდებულნი არიან დიდი ყურადღებით გამოიკვლიონ  ეკუმენურ მოძრაობაში არსებული საყოველთადოდ აღიარებული პრობლემები, აღმოაჩინონ მათი მიზეზები და თავიდან ჩამოაყალიბონ თავიანთი ტაქტიკა. კრეტის კრებას კარგად აქვს გაცნობიერებული თანამედროვე პრობლემები და განსხვავებები, რომლებიც იწვევენ ჰეტეროდოქსების თანთათან უფრო გაუცხოებას მართლმადიდებელი ეკლესიისაგან. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ ანგლიკანური, ლუთერანული და ძველკათოლიკური ეკლესიები ხელს ასხამენ ქალებს და ჰომოსექსუალებს,  გასაგები ხდება ერთობის მიღწევა ადამიანური ძალისხმევით  რატომაა შეუძლებელი. ეს არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს იმას, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ უნდა შეწყვიტოს დიალოგი.   დიალოგი მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის წარმოადგენს განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობას. ჰეტეროდოქსული ეკლესიების წინაშე მართლმადიდებლობის დამოწმებამ   მხოლოდ დადებითი შედეგები შეიძლება მოუტანოს მათ. ამგვარად, მართლმადიდებელი ეკლესია ვალდებულია ყველანაირად ეცადოს დააფიქროს ჰეტეროდოქსები და დაარწმუნოს ისინი. ამგვარ მცდელობაში მართლმადიდებელი ეკლესია ითხოვს სულიწმიდის წინამძღვრობას, რათა ის, რაც დღეს შეუძლებელი ჩანს, მომავალში შესაძლებელი გახდეს.  დიალოგი, ჭეშმარიტების  დამოწმება და სულიერი გამოცდილების გაზიარება წარმოადგენს ჩვენს ვალდებულებას, რომელიც არ ძალგვიძს დავივიწყოთ. მუდამ ისმის კითხვა რამდენად მზად ვართ ამ ვალდებულების შესასრულებლად რათა საბოლოოდ მივაღწიოთ  „მართალ სარწმუნოებასა და სიყვარულში ერთიანობის საბოლოო აღდგენას“ [22].

ყოველივე იმის შემდეგ, რაც ზემოთ ითქვა აღნიშნული დოკუმენტის მეხუთე და მეშვიდე პარაგრაფების შესახებ,  წარმოგიდგენთ ნავპაკტოსის და წმიდა ვლასიოსის მიტროპოლიტის იეროთეოსის კრიტიკიდან ცენტრალურ ამონარიდს:

„როგორც უკვე აღინიშნა,   საბოლოო დოკუმენტი დიპლომატიურია, გამოირჩევა შემოქმედებითი გაურკვევლობით. იგი მისაღებია ყველა მხარისთვის. მიმაჩნია, რომ არასასიამოვნოა როგორც მართლმადიდებლებისთვის, ასევე ჰეტეროდოქსებისთვის. მასში, როგორც განხილვის დროს გამოჩნდა შეიმჩნევა ბაპტიზმატური თეოლოგის ნიშნები, ასევე  ირიბად, მაგრამ ნათლად- განშტოებების თეორია. დოკუმენტში  ექსკლუზიურობის პრინციპი  მცირედით  შეიცვალა ინკლუზიურობის პრინციპით“[23].

ყოველივე ზემოთთქმულის საუძველზე  მოკლედ შევნიშნავთ შემდეგს:

● ლოგიკური იყო, რომ საბოლოო დოკუმენტში, რომლის შედგენაშიც მონაწილეობდა ათი ეკლესია, შეინიშნებოდეს ცვლილებები, რაც დიალოგის ნაყოფია. კრებამდელი გადაწვეტილებები შეუცვლელი კანონი, რომ ყოფილიყო, არ იარსებებდა კრების მოწვევის მიზეზი.

● დოკუმენტი დიპლომატიური არ არის, ისე რომ ყველა მხარისთვის  მისაღები ყოფილიყო. ზემოთ მოვიყვანეთ გრაციანოპოლის ეპისკოპოსის დიმიტრი სალახას  კრიტიკული შეფასება. შეგვეძლო მოვეყვანა კათოლიკე ავტორების სხვა შეფასებებიც. თუ დოკუმენტი დიპლომატიურია რატომ იწვევს უსიამოვნებას? როდესაც დოკუმენტი კათოლიკეებში უსიამოვნების გრძნობას იწვევს, რა გრძნობას უნდა იწვედეს იგი მართლმადიდებლებსა და კრების კრიტიკოსებში? სიმართლე ისაა, რომ მხოლოდ კრების    კრიტიკოსებს ესმით შეცდომით ის, რასაც კრების დოკუმენტი ამბობს.

ზოგიერთი მართლმადიდებელის ამ დოკუმენტით უკმაყოფილების მიზეზი ისაა, რომ დოკუმენში არ არის საუბარი ეკლესიის ექსკლუზიურობის შესახებ, რასაც არც წმიდა წერილი,  არც პატერიკული ღვთისმეტყველება და არც რომელიმე მსოფლიო კრება   არ ეთანხმება. სულ სხვა საკითხია ის, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია არის უეჭველი და უსაფრთხო გზა საცხონებელად[24]. რა თქმა უნდა თითოეული ადამიანის უფლებაა მიაჩნდეს, რომ მხოლოდ ის მოხვდება სასუფეველში რამდენიმე მართლმადიდებელთან ერთად, მაგრამ არავის აქვს უფლება საკუთარი შეხედულება სხვას მოახვიოს თავს, განსაკუთრებით კი სინოდალურ დოკუმენტს. სად გამოიხატება ექსკლუზივიზმის მცირედით (საბედნიეროდ!) შეცვლა იკნლუზივიზმით? რა უნდა ეთქვა კრეტის კრებას? მხარი დაეჭირა კვიპრიანე კართაგენელის ეკლესიოლოგიისთვის, რომელიც უარყოფილია მსოფლიო კრებების  და  წმიდა მამათა მიერ?  ნუთუ შესაძლებელია მართლმადიდბლებმა სერიოზულად ვამტკიცოთ, რომ ეკლესიის კანონიკური საზღვრების მიღმა არ არსებობს სულიწმიდა?

● კრეტის დოკუმენტი არსად არ აღიარებს სხვა ეკლესიებს ონტოლოგიური შინაარსით. ცნობს მხოლოდ მათ ისტორიულ სახელწოდებას, კრებამდელი დოკუმენტების მსგავსად. აღნიშნული  რომ მიუღებელ ნომინალიზმს არ წარმოადგენს, ეს უკვე ზემოთ ვაჩვენეთ.

● კრეტის  კრება არც ბაპტიზმატურ თეოლოგიას იზიარებს და არც (ანგლიკანური წარმოშობის) განშტოებების თეორიას. კრების მონაწილეების პირად შეხედულებებს ჰეტეროდოქსების ნათლობის აღიარების ან არ აღიარებასთან დაკავშირებით, არავითარი მნიშვნელობა არ აქვთ. მნიშვნელოვანი მხოლოდ ისაა, რასაც კრება ამბობს.

● ეკლესიის არაექსკლუზიურობის შესახებ საუბრობენ წმინდანები და გამორჩეული თეოლოგები: წმიდა ფილარეტ მოსკოველი, გ. ფლორივსკი, სტ. სანკოუ, ს. ბულგაკოვი, ი. კარმირისი, მ. ფარანტოსი, მიტრ. პლატონი (Gorodezkij), ალექსანდრე შმემანი, იოანე მეინდორფი, ანტონი ბლუმი, დ. სტანილოაე და ა. შ.  შეიძლება მათი იგნორირება, რომ აღარაფერი ვთქვათ ბიბლიურ  და პატერიკულ ტრადიციაზე? შეიძლება განუსჯელად ვეთანხმებოდეთ წმიდა კვიპრიანეს  ეკლესიოლოგიურ ყველა პოზიციას, რომელიც  ეკლესიის კანონიკურ საზღვრებს  აიგივებს მის  ქარიზმატულ საზღვრებთან? უნდა გავითვალიწინოთ ის, რომ წმიდა კვიპრიანეს ტრაგიკულ ისტორიულ პირობებში  უწევდა მრავალი სქიზმის (ფილიკისემეს, ნოვატის, მაქსიმეს) გამკლავება, ასევე საკუთარი პოზიციების დაცვა.

● თუკი იესო ქრისტეს მიერ დაფუძნებულ ეკლესიაში უმაღლეს გამოცდილებას საღმრთო ენერგიების ჭვრეტა წარმოადგენს და თუ ეს ხდება მხოლოდ ქრისტეს ეკლესიაში, როგორ გახდნენ ამ გამოცდილების ღირსნი მოსე, აბრაამი, ილია, ისაია, იეზეკიელი? არსებობდნენ ეკლესიის საიდუმლოებები ქრისტემდე? რა თქმა უნდა არა! მაგრამ ეკლესია  „საიდუმლოჲ იგი, დაფარული“ (კოლ. 1, 26) არსებობდა. შეიძლება უარვყოთ  უხორცო  სიტყვის, და მისი გამოცხადებების შესახებ მამათა მთელი სწავლება იმისთვის, რომ თავი გავიმართლოთ ექსკლუზივიზმით?

● ექსკუზივიზმი  ანადგურებს არსსა და არაარსს შორის კავშირს, ღმერთის თვითდამოწმებას სამყაროსა და ისტორიაში, რომელსაც არ დაუტოვებია საკუთარი თავი „უწამებელად“ (საქ. 14, 17).  ექსკლუზივიზმი უარყოფს ღმერთის მყოფობას სამყაროსა და ისტორიაში და ამგვარად შემოაქვს სტატიკურობა და წყვეტა.

● მაქსიმე აღმსარებელი აღნიშნავს: „სულიწმიდა არ განეშორება არცერთ არსს, განსაკუთრებით მათ, რომლებიც გონებით არიან დაჯილდოებულნი, რადგან შემამტკიცებელს წარმოადგენს ყველა დაბადებულისთვის.   ამიტომაც, რადგან ღმერთია და ღმერთის სული, წინასწარმცოდნებობით მოქმედებს ყველგან და თითოეულის  ბუნებრივ გონებას  განაახლებს და ამგვარად  ბუნების საწუნააღმდეგოდ ჩადენილი უსჯულოების შეგრძნებამდე მიყავს ის, ვინც გრძნობს ამას და ნანობს, ბუნების მიერ ნაკარნახევი სწორი ზრახვის მისაღებად...“[25].  რატომ  უგულებელყოფს  წმ. მაქსიმე აღმსარებელი წმ. კვიპრიანე კართაგენელს?

წმიდა იოანე დამასკელი შენიშნავს „...ყოვლითურთ მსგავსი მამისა და ძისა, მამისგან გამომავალი და ძის მიერ წილბოძებული, მთელი შესაქმის მიერ წილმიღებული, თავისი თავის მიერ ყოველივეს შემქმნელი, არსმყოფელი, განმწმენდი და შემამტკიცებელი...“[26]. რატომ უგულებელყოფს წმ. კვიპრიანე კართაგენელს წმ. იოანე დამასკელიც?

● მაქსიმე აღმსარებლისთვის ეკლესია არის ღმერთის ხატი, წარმოადგენს სამების ერთობის გამოხატულებას, ასრულებს ყოველივეს შემამტკიცებელ როლს „პირველი თეორიის სიმბოლიზმის მიხედვით ეკლესია არის ღმერთის სახე და ხატი... რადგან ღმერთმა ყოველივე თავისი უსასრულო ძალით შექმნა და მოიყვანა არსებობაში, იგი ყოველივეს შეამტკიცებს და აძლევს საკუთარ საზღვრებს. თავისი მზრუნველობით ღმერთი  ერთმანეთთან  და თავის თავთან აკავშირებს ყოველივეს... ვაჩვენებთ, რომ ღმერთის წმიდა ეკლესია    იმავე წესით მოქმედებს ჩვენ შორის, როგორც ღმერთი.  ღმერთი  პირველსახეა, ხოლო  ეკლესია მისი ხატი. რა თქმა უნდა უთვალავია იმ კაცების, ქალების, და ბავშვების რიცხვი, რომლებიც განსხვავდებიან ნათესავით და  შესახედაობით, ეთნიკურობით და ენით, ცხოვრებისეული გამოცდილებით, ასაკით, შეხედულებებით, ხელობით, მიდგომებით, ჩვევებით, პროფესიით ...მაგრამ ყველა მათგანს თანაბრად აძლევს  საღმრთო საკვებს, საღმრთო  სახეს და საღმრთო სახელს, რათა საკუთარ არსებობას და სახელწოდებას ქრისტესგან იღებდნენ...“ [27]. შეუძლია ვინმეს შეზღუდოს ყველგანმყოფი ღმერთის  მოქმედება, რომლის სახე ეკლესიაა?

● წმიდა მაქსიმე აღმსარებლისთვის ეკლესია ამ სამყაროს ხატიცაა, „...ღმერთის წმიდა ეკლესია არის მთელი სამყაროს  სახე და ხატი, რომელიც შედგება ხილული და უხილავი არსებებისაგან, რადგან სამყაროს მსგავსად განიცდის განყოფას  და  გაერთიანებას... და კვლავაც ერთიანი სამყაროა (გრძნობადი და სულიერი), სადაც არ არსებობს მის ნაწილებს შორის განყოფა...“[28]. როგორ  შეიძლება  ეკლესია შემოვზღუდოთ მის კანონიკურ საზღვრებში და ერთმანეთთან გავაიგივოთ მისი კანონიკური  საზღვრები და  ქარიზმატული მსახურება?

ყოველივე ზემოთთქმულის შემდეგ შეიძლება კიდევ ვისაუბროთ ექსკლუზივიზმზე? როგორ შეიძლება ერთმანეთს უიგივდებოდნენ ეკლესიის ქარიზმატული და კანონიკური საზღვრები?  რატომ არ სურთ ექსლუზივიზმის მომხრებს დაეთანხმონ წმინდა მამებს? რა თქმა უნდა სხვადასხვა ხარისხით ეზიარება სულიწმიდის ნიჭებს, ის ვინც ეკლესიის წევრია და ის ვინც არ არის მისი წევრი. მაქსიმე აღმსარებელი ხაზს უსვამს სულიწმიდის მოქმედებას „...გვიბოძებს ძეობას რწმენის მიერ მადლით...და შეამზადებს მათ გონებას განსაღმრთობად, საიდუმლოთა    ჭვრეტით“.  შესაბამისად ეკლესიის წევრობა და მის გარეთ ყოფნა არაა ერთი და იგივე. ამგვარი მოსაზრების მიღება იქნებოდა თეოლოგიური ცდომელება.  ასევე  მიუღებელია ამგვარი გაიგიგივება; მაგრამ ავაზაკი სასუფევლის პირველი მოქალაქე  გახდა კანონიკურ ეკლესიაში ნათლობის გარეშე. ეკლესია არის უტყუარი გზა საცხონებელად, მაგრამ მის გარეთ ღმერთია განმსაზღვრელი ყოველივესი.  ექსკულიზვიზმის მომხრეებმა მცირედი მაინც   უნდა დაუტევონ ღმერთს გადასაწყვეტად!!!

თუ სქოლასტიკურად ერთმანეთისაგან განვაცალკევებთ  ღმერთის შემოქმედ, შემამტკიცებელ, წინასწარმცნობ, განმწმედელ და განმაღმრთობელ ენერგიებს, მაშინ რომელი ენერგიით ცხონდა ავაზაკი?  კარგი იქნებოდა თუ გავიმეორებდით იმას, რასაც პავლე მოციქული ამბობს, როდესაც უკუაგდებს იუდაურ ექსკლუზივიზმს და გმობს წარმართულ ამპარტავნებას: „ჵ, სიღრმე სიმდიდრისა და სიბრძნისა და მეცნიერებისა ღმრთისაჲ! ვითარ გამოუძიებელ არიან განკითხვანი მისნი და გამოუკულეველ არიან გზანი მისნი!“ (რომ. 11, 33). მოციქული პავლე როდესაც საუბრობს წარმართების შესახებ, არ გამორიცხავს მათი ცხონების შესაძლებლობას, როდესაც ისინი „ბუნებითსა მას შჯულსა ჰყოფდეს“, ეს გაცხადდება „დღესა მას, რომელსა შჯიდეს ღმერთი დაფარულსა მას კაცთასა“  (რომ. 2, 14-16).  იქნებ პავლე მოციქულიც დავადანაშაულოთ, რატომ არ ეთანხმება წმ. კვიპრიანე კართაგენელს? ამგვარად, Extra Ecclesiam Salus est!

● თუკი მიგვაჩნია, რომ  ეკლესიის კანონიკური და ქარიზმატული საზღვრები  ერთმანეთს უიგივდებიან, ბუნებრივია ეჭვის თვალით ვუყურებდეთ კრებაზე ექსკლუზივიზმის   პრინციპი ხომ არ შეიცვალა ინკლუზივიზმის პრინციპით, ან იმას რომ წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტებზე შეიმჩნევა ბაპტიზმატური თეოლოგიის და განშტოებების თეორიის გავლენა,  მაშინ, როდესაც ამგვარი რამ დოკუმენტებში არ არსებობს და კატეგორიულად გამოირიცხება.

8. შერეული ქორწინებები. ინტერმართლმადიდებლური, ინტერქრისტიანული ურთიერთობები და პროტ. თეოდორე ზისისი

შეიძლებოდა გამოგვეტოვებინა  შერეული ქორწინებების საკითხი, რადგან იგი ეკუთვნის  წმიდა და დიდი კრების სხვა დოკუმენტს სათაურით: „ქორწინების საიდუმლო და მისი დამაბრკოლებელი მიზეზები“.  ამ საკითხს განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა  აღნიშნული დოკუმენტის მეორე თავში: „ქორწინების დამაბრკოლებელი მიზეზები; იკონომიის გამოყენება“. რადგან ამ დოკუმენტში ჰეტეროდოქსების შესახებაც არის საუბარი მხოლოდ მცირე შენიშვნიშვნებით შემოვიფარგლებით. ჩვენი შენიშვნა არ შემოფარგლება მხოლოდ შერეული ქორწინებებით, არამედ შევეხებით ინტერქრისტიანულ ურთიერთობებსაც. 

მეორე თავის მეხუთე პარაგრაფი ეხება „მართლმადიდებლების არამართლმადიდებლებთან ან არაქრისტიანებთან“ შერეულ ქორწინებებს. ნათელია, რომ საუბარია მართლმადიდებლებსა და ჰეტეროდოქსული ქრისტიანული ერთობების წევრებს შორის ქორწინებების შესახებ, ასევე მართლმადიდებლებსა და სხვა რელიგიის მიმდევრებს, ან არარელიგიურ პირებს  შორის ქორწინების შესახებ.  ამ უკანასკნელის შესახებ მეხუთე პარაგრაფის მესამე ქვეპუნქტში ნათქვამია, რომ: „კანონიკური აკრიბიით, მართლმადიდებელსა და არაქრისტიანს შორის ქორწინება კატეგორიულად იკრძალება“. ნათელია, რომ შეუძლებელია ამგვარი ქორწინება იკონომიითაც კი (თუმცა ამგვარი ქორწინება კათოლიკურ ეკლესიაში დაშვებულია[29]). ეს დასკვნა გამომდინარეობს მეხუთე პარაგრაფის მესამე ქვეპუნქტში გამოყენებული ზმნიზედიდან „კატეგორიულად“. კატეგორიული აკრძალვა გვხვდება მესამე ქვეპუნქტში, ხოლო მანამდე, მეორე ქვეპუნქტში, იკონომიის გამოყენების შესაძლებლობის შესახებ არის საუბარი ჰეტეროდოქსებსა და მართლმადიდებლებს შორის. სწორედ ამიტომ ეს ზმნიზედა აქ გამოყენებულია იმისთვის რათა მიუთითოს, რომ შეუძლებელია რაიმე სახის  იკონომია მართლმადიდებლებსა და სხვა რელიგიის მიმდევრებს შორის. ამგვარად, ნათელი ხდება ის, რომ არ არსებობს სხვა რელიგიის მიმდევართან, ან არარელიგიურ პირთან ქორწინების აღსრულების შესაძლებლობა იკონომიითაც კი.

დოკუმენტის მეხუთე პარაგრაფის პირველი  და მეორე ქვეპუნქტების კითხვისას ვხედავთ, რომ ამოღებულია წინაპირობა: „ამგვარი ქორწინების შედეგად გაჩენილი ბავშვები უნდა მოინათლონ და გაიზარდონ მართლმადიდებელ ეკლესიაში“, რომელიც მიღებულია მეორე პროსინოდალურ შეხვედრაზე  (1982) და შედიოდა ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურთა შეხვედრის დროს[30] (2016 წლის იანვარი) დამტკიცებულ დოკუმენტში.  ამ წინაპირობის ამოღების მიზეზი არის ის, რომ ქორწინების (შერეული)  საიდუმლო შეუძლებელია  აღესრულოს იმგვარი წინაპირობით, რომლის არ შესრულების შემთხვევაში თვითონ ეკლესია დააყენებს ეჭვის ქვეშ მის ნამდვილობას. ზემოთაღნიშნული წინაპირობის ამოღების მეორე მიზეზი ის არის, რომ უმრავლეს შემთხვევაში შერეული ქორწინებების შედეგად გაჩენილი ბავშვები რეალურად  მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ინათლებიან (ეს ნათლად ჩანს დიასპორაში) და არა ჰეტეროდოქსულში. იმ შემთხვევებშიც კი როდესაც ეს ასე არ ხდება იმ გარემოში, სადაც ქორწინებითი კავშირი  კარგავს სიწმიდეს და პატივისცემას, მართლმადიდებელი ეკლესია ვერ წარმოქნიდა მეუღლეებს შორის დაპირისპირების დამატებით მიზეზებს. ამგვარი რამ შეიძლებოდა მომხდარიყო იმ შემთხვევაში თუ ზემოთმოყვანილი პირობა ძალაში დარჩებოდა. მითუმეტეს, კარგადაა ცნობილი, რომ მეუღლეები ხშირად იმაზეც  კი ვერ თანხმდებიან რა სახელი დაარქვან თავიანთ შვილს. მართლმადიდებლურ ნათლობას, ან ბავშვის საერთოდ მოუნათლაობამ შეიძლება გამოიწვიოს ოჯახის დანგრევა. ის ფაქტი, რომ შერეული ქორწინებების დროს როგორც  წესი ბავშვები მართლმადიდებლურად ინათლებიან, მაშინ როდესაც ჰეტეროდოქსულ ოჯახებში ბავშვებს საერთოდ არ ნათლავენ, მიუთითებს მართლმადიდებლური რწმენის სიცხოველეზე. შეუძლებელია  მართლმადიდებელ ეკლესიას არ ადარდებდეს ის ფაქტი, რომ თანამედროვე დიდ ქალაქებში როგორიცაა ბერლინი, ქრიტიანები უმცირესობას წარმოადგენენ და ზოგიერთი მათგანი არ ნათლავს საკუთარ შვილებს. შედეგად, მართლმადიდებელი ეკლესია დგას გამოწვევის წინაშე აწარმოოს ძალიან რთული და საპასუხისმგებლო სამოძღვრო საქმიანობა ამგვარ გარემოში. კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტი იკონომიით აწესებს შერეულ ქორწინებებს,  რომელიც საქართველოს ეკლესიის გარდა დანაჩენი ადგილობრივი მართლმადიდებლური ეკლესიებისათვის არ იყო და არის გაუგებარი [31]. საქართველოს ეკლესია ამჯობინებს კრძალავდეს შერეულ ქორწინებებს და ამგვარად თავის მრევლს აიძულებს შემოიფარგლონ მხოლოდ სამოქალაქო ქორწინებით, რომელიც მრავალი სახელმწიფოს კანონმდებლობით სავალდებულოა, ან მიმართონ ბერძნულ და რუსულ მართლმადიდებელ ეკლესიებს რელიგიური ქორწინებისთვის.   მნიშვნელობა არ აქვს დაიგმობა თუ არა საქართველოს ეკლესიის ეს არასწორი პრაქტიკა. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტი სავალდებულოდ არ ხდის შერეული ქორწინებების ინსტიტუტს, არამედ ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიებს აძლევს არჩევანს აღსრულონ ან არა ამგვარი ქორწინება[32]. ეს ნიშნავს იმას, რომ  საქართველოს ეკლესიას  მიზეზი არ აქვს (თუნდაც დაგვიანებით) არ მოიწონოს  წმიდა და დიდი კრების  დოკუმენტი ქორწინების  შესახებ. ამასთან უნდა ითქვას, რომ  შერეული ქორწინებები კრეტაზე არ „აღმოუჩენიათ“, იგი წარმოადგენს მართლმადიდებელი ეკლესიების პრაქტიკას უკვე ერთ საუკუნეზე მეტია, რასაც აქამდე მცირედითაც კი არ შეუშლია ხელი   საქართველოს  ეკლესიითვის ინტერმართლმადიდებლურ ურთიეთობებში.

იგივე უნდა გააკეთოს ანტიოქიის საპატრიარქომაც, რომელსაც პროსინოდალური  შეხვედრების დროს სრულიად გაურკვეველი მიზეზების გამო არ აქვს ხელი მოწერილი დოკუმენტზე ქორწინების შესახებ. არც ერთ შემთხვევაში შერეული ქორწინებები არ უნდა წარმოადგენდნენ პრობლემას ანტიოქიის საპატრიარქოსთვის, რადგან ამ საპატრიარქოს მიერ ამგავრი ქორწინებები აღესრულება; შერეული ქორწინებები განსაკუთრებით ხშირია დიასპორაში, განსაკუთრებით ლათინურ ამერიკაში (ცენტრალურში და სამხრეთში), სადაც მისი სამწყსოს საკმაოდ დიდი ნაწილი იმყოფება. ასევე, ანტიოქიის საპატრიარქო  გასცდა ჰეტეროდოქსებთან ურიერთობის იმ საზღვრებს რომელსაც იცავენ სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიები.

საკმარისია მოვიყვანოთ პროტ. თეოდორ ზისისის რამდენიმე მოსაზრება: „ანტიოქიის საპატრიარქომ, სადაც დაიბადა იოანე დამასკელი (რომლის სახელიც ეწოდა ბალამანდის თეოლოგიურ უნივერსიტეტს ლიბანში),  უნდა გაითვალისწინოს ის პასუხილმგებობა რაც მას აკისრია,. ანტიოქიის საპატრიარქო საიდუმლოებრივ კავშირში შევიდა  მონოფიზიტებთან, და აგვარად გაასწრო გამბედაობაში ეკუმენიზმთან მიმართებით სხვა საპატრიარქოებს “ [33]. როდესაც ანტიოქიის საპატრიარქო აკეთებს იმას, რასაც აკეთებენ ლუთერანები, ანგლიკანები და ძველკათოლიკები ერთმანეთში, რატომ უხარიათ პროტ. თეოდორე ზისისს და სხვებს ანტიოქიის საპატრიარქოს არ ყოფნა კრეტის  წმიდა და დიდ კრებაზე (რამაც თითქოს ანტიოქიის საპატრიარქო გადაარჩინა „ერეტიკული“ ეკლესიოლოგიის გაზიარებას)?

ანტიოქიის საპატრიარქოს ეკუმენისტური პრაქტიკის წინააღმდეგ ბრძოლა სხვა მხრიდანაც მიმდინარეობს“ და „არ გვაკვირვებს ანტიოქიის საპატრიარქოს პოზიცია. სამწუხაროდ ამ ეკლესიას საკუთარი იურისდიქციის საზღვრებში უნიტური კავშირი (intercommunio) აქვს დამყარებული მონოფიზიტებთან, პაპისტებთან და უნიტებთან. პარალელურად  იხრება ეკუმენისტური უკიდურესობისკენ, რაც  სცდება ფანარის და მოსკოვის ეკუმენისტურ უკიდურესობებს. შედეგად, როგორ დაგმობდა ანტიოქიის საპატრიარქო კრეტის კრების მეექვსე დოკუმენტს, მაშინ როდესაც სრულად ეთანხმება ამ დოკუმენტის ეკუმენისტურ ცხოვრებას?“[34].

რა საჭიროა სხვა მოწმობების მოყვანა?

პროტ. თეოდორე ზისისი თავის ერთ-ერთ ყველაზე თვალსაჩინო ნაშრომში სათურით: „კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო, მართლმადიდებლობის მცველი და გარანტი“[35],  გააფთრებული ესხმის თავს მამა იუსტინე პოპოვიჩს. ამ სტატიაში პროტ. თეოდორე  ზისისი სავალდებულოდ მიიჩნევს   „გვახსოვდეს მოციქული ანდრეას პირველი საყდრის წვლილი მართლმადიდებლობის გადარჩენის და დაცვის საქმეში“. პროტ. თეოდორე ზისისი განსაკუთრებულად წარმოაჩენს მსოფლიო საპატრიარქოს მზრუნველობას  განსაცდელში მყოფ პრესვიგენურ  საპატრიარქოებზე[36]. იგი  დიქტატურის  (1967-1974) დროს ხედავს      უდიდეს ზეწოლას საბერძნეთის ეკლესიაზე სახელისუფლებო ძალების მიერ „რომლებიც  „ლიბერალ“ საუნივერსიტეტო თეოლოგებსა და „კონსერვატორულ“ საეკელსიო  ჯგუფებთან ალიანსში იმყოფებიან“. სწორედ მათ მიერ მომზადდა წესდება, რომელმაც გააფუჭა ურთიეთობა მსოფლიო საპატრიარქოსთან[37]. პროტ. თეოდორე ზისისი გამოყოფს მსოფლიო სპატრიარქოს წვლილს და იმეორებს მონაზონ იოსებ ბრიენიოსის სიტყვებს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს შესახებ: „მართლმადიდებელ ქრისტიანთა  ზიარი სამშობლო  და მშობელი, მართლმადიდებლობის მეორე საფუძველი, დოგმების მწვერვალი, თეოლოგიის თავი”[38].  იგი იხსენებს პატრიარქ ათენაგორას მსოფლიო მასშტაბის ინიციატივებს და აღნიშნავს: „ათენაგორა I-ის უდიდესმა წინასწარმეტყველურმა სახემ ბრძნულად და გაბედულად ამოიყვანა მართლმადიდებლობა დაყოფის, იზოლაციის და მდუმარების მორევიდან“[39].

შემდეგ პროტ. თეოდორე ზისისი საგანგებო თავში, სათაურით „მამა ი. პოპოვიჩის უსაფუძვლო ბრალდებები“, აკრიტიკებს მამა იუსტინე პოპოვიჩს,  რომელიც თავის მხრივ მკაცრად აკრიტიკებს  მსოფლიო პატრიარქს დიდი კრების მოწვევის ინიციატივის გამო. პროტ. თეოდორე ზისისი აღნიშნავს: „ისტორიულად დამტკიცებულია, რომ ძირითადად ორი სამიზნის წინააღმდეგ იბრძვიან მართლმადიდებლობის მტრები - მსოფლიო საპატრიარქოს წინააღმდეგ, როგორც მართლმადიდებლების ერთობის ცენტრის და მონაზვნობის... საჭიროა მართლმადიდებლობის  ამ ორი სვეტის გაძლიერება“[40]. პროტ. თეოდორე ზისისის სიტყვების მიხედვით, არ უნდა მივიჩნიოთ დღეს იგი მართლმადიდებლობის მტრად?

მამა იუსტინე პოპოვიჩი, რომელიც პროტ. თეოდორე ზისისის მიხედვით არ იცნობდა ინტერქრისტიანულ საქმეებს, კრების მომზადების პროცესში გულსწრაფობას ხედავდა[41]. პროტ. თეოდორე ზისისი პასუხობს: „ყოველივე ზემოთთქმულის შემდეგ ნათელია, რომ მსოფლიო საპატრიარქოს არასოდეს უმოქმედია გულსწრაფებით და ძალდატანებით. გადაწყვეტილებები მიიღება ყოველთვის დემოკრატიულად სხვა ეკლესიებთან ერთად და  კომფორტული ვადის საზღვრებში“ [42]. პროტ. თეოდორ ზისისი საუბრობს მართლმადებულ სამყაროში ახლადწარმოქმნილი პაპისტური მიდრეკილებების შესახებ, რომლებიც გვხვდება არა მხოლოდ მსოფლიო საპატრიარქოში, არამედ სხვაგანაც. ამ საკითხთან დაკავშირებით მამა იუსტინე პოპოვიჩის შესახებ  პროტ. თეოდორე ზისისი წერს: „რა თქმა უნდა იცნობს ამ მიდრეკილებებს, რომლებიც მრავალი საუკუნეა იკიდებენ ფეხს მოსკოვის საპატრიარქოს წრეებში,  ამიტომ ასკეტური გამბედაობით  უნდა დაეგმო ისინი“[43].   პროტ. თეოდორე ზისისი კითხვით მიმართავს მამა იუსტინე პოპოვიჩს მოსკოვის საპატრიარქოს მიერ ამერიკის ავტოკეფალური ეკლესიის გამოცხადების   საკითხთან დაკავშირებით: „ვინ ჩქარობს და ვის აქვს ნეოპაპისტური მიდრეკილებები მამა იუსტინე? კონსტანტინოპოლს თუ მოსკოვს, რომელიც არ იცდის მართლმადიდებლური დიასპორის საკითხის გადაწყვეტა მოხდეს სინოდალურად და დემოკრატიულად?“[44].

პროტ. თეოდორე ზისისი გამოარჩევს მსოფლიო საპატრიარქოს იერარქების მართლმადიდებლურ კეთილგონიერებას: „...მსოფლიო საპატრიარქოს მრავალი იერარქის სუფთა, ნათელი და გაბედური რწმენა არ იწვევს არავითარ შიშს, არამედ სიამაყეს, მართლამდიდებლობის და მისი წარსულის მიმართ გამოჩენილი სიმტკიცის გამო“[45]. მას მიაჩნია, რომ ათენაგორას, „რომლის სახელიც ოქროს ასოებით ჩაიწერა მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიის ფურცელზე“ [46],  მემკვიდრე პატრიარქი  დიმიტრიოსი განუხრელად იცავს მარრთლმადიდებლურ რწმენას. პროტ. თეოდორე ზისისი ახსენებს ფილადელფიის მაშინდელ მიტროპოლიტს და ამჟამად მსოფლიო პატრიარქ ბართლომეოსს. იგი აქებს ბართლომეოსის მოწოდებას, რომ მართლმადიდებლობა ვალდებულია დიალოგი აწარმოოს დასავლეთის თეოლოგიურ აზროვნებასთან „მთელი ქრისტიანული თეოლოგიის მამათა მარად ცხოველ და აქტუალურ სულისკვეთებამდე მისაყვანად“[47]. პროტ. თეოდორე ზისისი აფასებს მსოფლიო პატრიარქ ბართლომეოსის ადრე გამოთქმულ შეხედულებას იმის შესახებ,  რომ  შეუძლებელი Intercommunio-ს არსებობა რწმენაში თანხმობის გარეშე. პროტ. თეოდორე ზისისი მაღალფარდოვნად აღნიშნავს: „ნამდვილად სიხარულით თრთიან მარკოზ ეფესელის და გენადი სქოლარის წმიდა სულები, რადგან  ასეთი მემკვიდრები ჰყავთ.  არ ვიცით რას ეყდნობა მამა იუსტინე, როდესაც მათ ფლორენციელებს უწოდებს. Intercommunio-ს თემასთან დაკავშირებით კონსტანტინოპოლის ამ კრისტალივით ნათელი პოზიციის საპირისპიროდ რუსეთის საპატრიარქომ 1969 წლის 16 დეკემბრის წმიდა სინოდის  გადაწყვეტილებით    დაუშვა კათოლიკების ზიარება“[48].

განსხვავებული გადაწყვეტილბა მიიღო კრეტის კრებამ? ჰეტეროდოქსებთან ევქარისტიული კავშირის წინაპირობად საერთო რწმენის აღსარება არ დაადგინა ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე? საბოლოოდ ვინ განეშორება მამათა სულისკვეთებას? კრეტის წმიდა და დიდი კრება თუ ანტიოქიის და მოსკოვის საპატრიარქოები თავიანთი თვითნებური ქმედებებით, რომელთაც  გმობს პროტ. თეოდორე ზისისი?

ყოველივე ამის შემდგომ, როგორ შეიძლება ვინმემ გაამართლოს პროტ. თეოდორე ზისისის ამგავრი ცვალებადობა. იგი ადრე ბრალს დებდა მამა იუსტინე პოპოვიჩს მსოფლიო საპატრიარქოს ტყუილად დადანაშაულებაში [49]. თუ ამგავრი გარდაქმნის მიზეზი ის არის, რომ მამა იუსტინე პოპოვიჩი მოგვიანებით წმინდანად გამოცხადდა, მას შეუძლია დაეყრდნოს წმიდა ნექტარიოსის მოსაზრებებს, რომელებიც განსხვადება მამა იუსტინე პოპოვიჩის შეხედულებებისაგან ჰეტეროდოქსებთან და ინტერქრისტიანულ დიალოგებთან მიმართებაში[50]. გარკვეულ საკითხებზე წმინდანების შეხედულებები ერთმანეთისაგან განსხვავდება, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაშიც ჩანს, მაგრამ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ჭეშმარიტებაა ის, რაც დროის გასვლის შემდეგ მართლმადიდებელთა სისავსე  მას ასეთად სცნობს.

ამ მიზეზის გამო წმიდა და დიდი კრების გადაწყვეტილებები არ წარმოადგენენ საფრთხეს, განსაკუთრებით გადაწვეტილება შერეული ქორწინებების შესახებ.  ეჭვი არ არის, რომ ამ გადაწყვეტილებებს საეკლესიო სისავსე აუცილებლად მიიღებს. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ის მიტროპოლიტებიც კი, რომლებიც უარყოფითად იყვნენ განწყობილნი სხვა დოკუმენტების მიმართ, არ მოუთხოვიათ შერეული ქორწინებების შესახებ დოკუმენტის დამატებითი გამოკვლევა და ხელი მოაწერეს მას, ზოგადად არსებული სიფრთხილის მიუხედავად.

ამ ყველაფრის მიუხედავდ, შერეული ქორწინებების აღსულების დასაშვებად აუცილებელია  თეოლოგიური საფუძვლის მოძიება. ეჭვი არ გვეპარება, რომ ეკლესიამ შერეული ქორწინებები დაუშვა უკიდურესი იკონომიით და კაცთმოყვარებით, ასევე საკუთარი სამოძღვრო პასუხისმგებლობის უდიდესი განცდით ღმერთის წინაშე.  ეს იყო გონივრული და იმავდროულად გაბედული გადაწყვეტილება იმის გათვალისწინებით, რომ ხშირია ისეთი შემთხვევები როდესაც ჰეტეროდოქსი გარკვეული დროის გასვლის შემდგომ მართლმადიდებელი ხდება და  უერთება მართლმადიდებელ ეკლესიას. ამის მაგალითები საკაოდ ბევრია.

ღმერთის და ეკლესიის კაცთმოყვარება და იკონომია რა თქმა უნდა წარმოადგენენ მყარ თეოლოგიურ საფუძველს. ეკლესია განაჩინებს, განმარტავს და გამოიყენებს კანონებს, მაგრამ მათზე მაღლა დგას. ეკლესია არის იესო ქრიტეს მიერ გამოცხადებული ჭეშმარიტების ერთადერთი გამომხატველი და განმარტებელი ისტორიაში.

იქნებ შერეული ქორწინებებისაგან ეკლესია რამე უფრო მნიშვნელოვანს მოელის? იქნებ ეკლესია ჰეტეროდოქსის სურვილში, მართლმადიდებელ ეკლესიაში დაიწეროს ჯვარი, შესაძლებლობას ხედავს, რომ  იგი შეძლება გახდეს ეკლესიის წევრი და სწორედ ამიტომ ამგავრი დაშვებით ამტკიცებს ჰეტეროდოქსის კავშირს ეკლესიასთან? ეს რა თქმა უნდა არ ნიშნავს იმას, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია აღიარებს მის გარეთ აღსრულებულ საიდუმლოებებს.  ამას გამორიცხავს კრეტის კრება, როდესაც არ აღიარებს მის გარდა სხვა ეკლესიის არსებობას ონტოლოგიურად (გარდა ამისა, იგივეს ამტკიცებს, ის ფაქტიც, რომ შერეული ქორწინებები აკრიბიით იკრძალება (§ 5i). რატომ იკრძალება, თუკი ჰეტეროდოქსის საიდუმლოს ვაღიარებთ?

მოცემულ სიტუაციაში პრობლემატიკა განსაკუთრებული და კონკრეტულია. ძველი ეკლესია   ცნობდა  ერეტიკული და სქიზმატური ჯგუფების ნათლობას, აღიარებდა მირონცხებას და მღვდლობასაც კი, როდესაც ეს ერეტიკოსი ან სქიზმატი მართლმადიდებელ  ეკლესიაში  შესვლას დააპირებდა. ეკლესია ამ საიდუმლოებებს თავიდან აღარ ასრულებდა მიუხედავად იმისა, რომ  სწორ რწმენას  არ ძალუძს ჩაანაცვლოს საიდუმლოებრივი მადლი. დღეს მართლმადიდებელი ეკლესია, როდესაც უშვებს შერეულ ქორწინებას რატომ არ უნდა ჰქონდეს ჰეტეროდოქსის ეკლესიაში შესვლის იმედი? თუკი წმიდა კანონები ნებას რთავენ და აიოლებენ თვით არიანელების, მონოფიზიტების და ხატმებრძოლების ერთიან საეკლესიო სხეულში შესვლას, ჭეშმარიტ ეკლესიაში   ნათლისღების, მირონცხების  და ხელდასხმის გარეშე, რატომ უნდა კრძალავდეს ეკლესია შერეულ ქორწინებას, თუ ამ მოქმედებით უადვილებს ჰეტეროდოქსს მის სხეულთან შეერთებას? ამ შეკითხვაზე უნდა გასცეს დღეს პასუხი თანამედროვე თეოლოგიამ.  მაგრამ პასუხმა არავითარ შემთხვევაში არ  შეიძლება    გამოიწვიოს ერთი ეკლესიის და ერთი საეკლესიო სხეულის შესახებ  არსებული ხედვის შეცვლა, რომელსაც ქადაგებს კრეტის წმიდა და დიდი კრება.

9. მართლმადიდებელი ეკლესიები და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო

ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო ყველზე დიდი ინტერქრისტიანული ორგანიზაციაა ( ევროპული ეკლესიების კონფერენციას,  შუა აღმოსავლეთის ეკლესიების საბჭოს და ეკლესიათა პანაფრიკულ საბჭოს შორის)[51], სადაც მისი წევრები ვალდებულნი არიან იღვაწონ  ქრისტიანთა ხილული ერთობისთვის ზიარი  რწმენითა და  ევქარისტიით; გააძლიერონ ერთობლივი მსახურება სოციალური მიმართულებით;  აწარმოონ მისიონერული საქმიანობა დაპირისპირებისა და პროზელიტიზმის გარეშე;  ერთობლივად იბრძოლონ ადამიანის უფლებების დასაცავად, მშვიდობის და სამართლიანობის შესანჩუნებლად მსოფლიოში. მიღებულ დოკუმენტში მითითებულია, რომ მართლმადიდებლები ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობენ  როგორც  „ჭეშმარიტების მოწმენი“[52]. მხოლოდ ჭეშმარიტებას შეუძლია ერთობის მოტანა. მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც ამ ორგანიზაციის წევრია ინარჩუნებს საკუთარ ეკლესიოლოგიურ შეგნებას, „ერთგული თავის ეკლესიოლოგიას, თავისი შინაგანი სტრუქტურის იდენტობას და ძველი ეკლესიის შვიდი მსოფლიო კრების მოძღვრებას“. სასურველი ერთობა „არ შეიძლება იყოს შედეგი საღვთისმეტყველო შეთანხმებებისა, არამედ, აგრეთვე, სარწმუნოებრივი ერთიანობისაც, რაც დაცულია საიდუმლოებებში და აღესრულება  მართლმადიდებელ ეკლესიაში“(§ 18).

ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მონაწილეობა არ ნიშნავს იმას, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია  ეთანხმება სხადასხვა აღმსარებლობების თანასწორობის იდეას. სწამს რომ არის ერთი, წმინდა, კათოლიკე  და სამოციქულო ეკლესია, რაც მას შესაძლებლობას აძლევს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრებს უწოდოს ეკლესიები და აღმსარებლობები, რომლებთანაც არ იმყოფება თანაბარ საფეხურზე, რადგან იგი მათ ეკლესიებად არ აღიარებს ონტოლოგიური შინაარსით.  მართლმადიდებელ ეკლესიას ეკლესიის ერთობა ესმის არა როგორც „აღმსარებლობათშორისი კომპრომისი“, არამედ როგორც რწმენის ერთობა, რომელიც მასში განიცდება (§18). ნათელია რომ ამ შეხედულებებს არავითარი კავშირი არ აქვთ არც განშტოებების თეორიასთან და არც ინკლუზივიზმის თეორიასთან. არანაირი ნიშნით არ ხდება სხვა ეკლესიებისთვის საეკლესიო ჰიპოსტასის მინიჭება.

ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მართლმადიდებელი ეკლესიის მონაწილეობის წინაპირობაა ამ საბჭოს წევრები აღიარებდნენ ღმერთის სამგვამოვნებას და აღიარებდნენ იესო ქრისტეს  როგორც მხსნელს. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრები ხასიათდებიან როგორც ეკლესიები და აღმსარებლობები. ნათელია, რომ დოკუმენტში ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ცოტა  წევრია დახასითაებული როგორ ეკლესია (იმ მნიშვნელობით რომელიც ზემოთ აღვნიშნეთ), რომლებთანაც მართლმადიდებელი ეკლესია დიალოგს აწარმოებს. ეს არ აუქმებს მართლმადიდებელი ეკლესიის მსოფლიოობას. დანარჩენი ქრისტიანული ერთობები ხასიათდებიან როგორც აღმსარებლობები და ძალიან სერიოზული მიზეზების გამო არ ხდება მათი საეკლესიო ხასიათის აღიარება. ძალიან მნიშვნელოვანია დოკუმენტის მეოცე პარაგრაფი[53], სადაც კიდევ ერთხელ არის წინ წამოწეული ინტერქრისტიანული დიალოგების, მათი მიზნის და მოწყობის მეთოდების  საკითხი და აღნიშნულია, რომ დიალოგების პერსპექტივები და ფინალი  „განსაზღვრულია უკვე ჩამოყალიბებული მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიისა და საეკლესიო გადმოცემის კანონიკურ კრიტერიუმებზე დაფუძნებით“.

დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ შეიქმნა თანამშრომლობისა და კონსენსუსის მუდმივმოქმედი კომისია, რომლის გადაწყვეტილებებიც შევიდანენ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს მართვა-გამგეობის დოკუმენტში. ასევე ნახსენებია ტორონტოს დეკლარაცია  (1950) [54] და შეფასებულია სპეციალური კომისიის  „რწმენა და  წესი“-ის მიერ გამოცემული დოკუმენტები.  

● როდესაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს გენერალურ სხდომაზე ახალ დელიში (1961), შეიცვალა საერთო დოკუმენტების მომზადების და მიღების წესი, რომლის მიხედვითაც მართლმადიდებლებს აღარ შეეძლოთ დამოუკიდებლად გადაეწყვიტათ მიეღოთ თუ არა ესა თუ ის დოკუმენტი, ამან მართლმადიდებლურ სამყაროში სამართლიანი შეშფოთება  და წინააღმდეგობა გამოიწვია. მართლმადიდებლები ამგვარად იძულებულნი ხდებოდნენ მიეღოთ  გამოცემული დოკუმენტების ორაზროვანი  და საეჭვო ენა. სწორედ ამიტომ კვლავ აგრძელებდნენ დამოუკიდებლად  სხვადასხვა თეოლოგიური საკითხის გატანას. მართლმადიდებლებმა  1981 წელს (სოფია) ითხოვეს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსთან მართლმადიდებელი ეკლესიების ურთიერთობის გადახედვა. 1986 წლის მესამე პროსინოდალური პანორთოდოქსული კონფერენციის დოკუმენტში: „მართლმადიდებლი ეკლესია და ეკუმენური მოძრაობა“,  მკაფიო იყო მართლმადიდებლური პოზიცია ამ საკითხთან დაკავშირებით: „იმ შემთხვევაში თუ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მართლმადიდებელ ეკლესიებს   არ მიეცემათ შესაძლებლობა იმოქმედონ სხვა წევრების თანასწორად, მართლმადიდებლური დამოწმება და განსაკუთრებით მისი თეოლოგიური წვლილი შესუსტდება. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მონაწილე ეკლესიები ყოვეთვის ვერ ახერხებენ იმოქმედონ საკუთარი ეკლესიოლოგიის მიხედვით, რისი მიზეზიც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს სტრუქტურის და მუშაობის განმსაზღვრელი პროცედურული კანონებია“[55].  

მსოფლიო საპატრიარქოს ინიციატივით 1988 წელს შეიკრიბა ინეტრმართლმადიდებლური კომისია[56], სადაც გადაწყდა მართლმადიდებლებს არ მიეღოთ მონაწილეობა  რელიგიურ მსახურებებში და   თავი შეეკავებინათ კენჭის ყრის დროს ხმის მიცემისაგან. მესამე შეკრების წინ, ჰარარეში (1999, ზიმბაბვე) მოთხოვნილ იქნა მართლმადიდებლების ურთიერთობის გადახედვა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსთან. ამ ყველაფრის შედეგად ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში შეიქმნა განსაკუთრებული კომისია (Special Commission), რომელსაც უნდა გამოეკვლია მართლმადიდებლების მოთხოვნები. აღნიშნულმა კომისიამ წარმოადგინა რამდენიმე მნიშვნელოვანი წინადადება, მათ შორის: ა) მკაცრი კრიტრიუმების დაწესება ახალი წევრების მისაღებად; ბ) დოკუმენტების მიღების დროს კონსესუსის პრინციპის გამოყენება; გ) ასევე, მართლმადიდებელებს ეძლეოდათ შესაძლებლობა ოცდახუთი პროცენტით ყოფილიყვნენ წარმოდგენილნი ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ყველა ორგანოში.   ეს წინადადებები მიღებულ იქნენ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს მესამე კრებაზე პორტუ-ალეგრიში (ბრაზილია, 2006) [57] და შევიდანენ ამ ორგანიზაციის მართვა-გამგეობის დებულებაში. პარალელურად  შეიქმნა  „თანამშრომლობის და კონსესუსის მუდმივმოქმედი კომისია“ (Permanent Committee of Collaboration and Consensus). ამ კომისიის მთავარ საქმიანობას წარმოადგენს მართვა-გამგეობითი, პროცედურული, მონაწილეობის  და ახალი კანდიდატების მიღების საკითხების გამოკველევა, მართლმადიდებელთა მოთხოვნების შესაბამისად. ამ კომისიის საქმიანობის შესახებ, რომელსაც შეუძლია მართლმადიდებელთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება, საუბარია   წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში (§ 17).

● ტორონტოს დეკლარაცია (1950), რომელიც დადებითად არის შეფასებული დოკუმენტში, შედგება 4 თავისაგან: პირველი მოიცავს შესავალს, სადაც საუბარია ამსტერდამის პირველი შეხვედრის შესახებ (1948), რომელიც განსაზღვრავს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ხასიათს; მეორე  თავში ახსნილია ახალი დეკლარაციის აუცილებლობა; მესამე  თავში განმარტებულია რა არ არის ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო; მეოთხეში კი წარმოდგენილია ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ძირითდი საფუძვლები. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო არ არის და არც შეიძლება გახდეს ზე-ეკლესია[58]; არ განიხილავს ეკლესიათა შორის ერთობის საკითხს; არ იზიარებს და შეუძლებელია იზიარებდეს მისი რომელიმე წევრის ეკლესიოლოგიურ შეხედულებებს; შეუძლებელია როდესმე გახდეს რომელიმე აღმსარებლობის ორგანო; არ მოითხოვს რომელიმე ეკლესიამ უარი თქვას საკუთარ ეკლესიოლოგიურ შეხდულებაზე;  რომელიმე ეკლესიის-აღმსარებლობის ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრობა არ ნიშნავს, რომ იზიარებს რომელიმე კონკრეტულ და საგანგებო სწავლებას საეკლესიო ერთობის ხასიათის შესახებ; თითოელ ეკლესია-აღმსარებლობას უფლება აქვს ქონდეს საკუთარი შეხედულება ონტოლოგიური საეკლესიო ერთობის წინაპირობების და კრიტერიუმების შესახებ[59]. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო ცდილობს შეუწყოს ხელი ცოცხალ კავშირს ეკლესია-აღმსარებლობებს შორის, რომლებიც იესო ქრისტეს  თავიანთ თავად აღიარებენ. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრ ეკლესიებს, ახალი აღთქმის საფუძველზე მიაჩნიათ, რომ იესო ქრისტეს ეკლესია არის ერთი. რადგან თითოეული წევრი თვლის რომ იგი წარმოადგენს ერთ ეკლესიას, ეკელსიათა მსოფლიო საბჭო  თითოეული ეკლესიისაგან მოითხოვს  „ყველაფერი გააკეთონ, რათა ეკლესია ერთი გამოჩინდეს“. ასე იქცევა მართლმადიდებელი ეკლესია, როდესაც ყოველი მსახურების დროს „ყოველთა ერთობისათვის“ ლოცულობს.

შევეხებით მხოლოდ დეკლარაციას, რომელიც გახდა კრიტიკის ობიექტი. კრიტიკა ვრცელდება ასევე იმ დოკუმენტზე, რომელიც მეხუთე პროსინოდალურმა კრებამ მიაწოდა პანორთოდოქსულ კრებას დასამტკიცებლად. წარმოგიდგენთ ტორონტოს დეკლარაციის მეოთხე თავის მესამე ქვეთავის პირველ პარაგრაფს: „წევრი ეკლესიები თვლიან, რომ ქრისტეს ეკლესიის წევრობა საკუთარი ეკლესიის წევრობაზე უფრო ინკლუზიურია (more inclusive). სწორედ ამიტომ ცდილობენ ცოცხალი ურთიერთობა ქონდეთ სხვებთანაც, რომლებიც აღიარებენ იესო ქრისტეს მეუფებას“[60]. ამ წინადადების განმარტება მოხდა იმგვარად თითქოს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო მოითხოვს ყველა ეკლესია შედიოდეს ამ ორგანიზაციაში, მართლმადიდებელი ეკლესიის ჩათვლით.

ის, რომ ამგვარი განმარტება მცდარია, ჩანს მესამე თავის პირველი ქვეთავის პირველივე წინადადებიდან: „ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო არ არის ეკლესიათა გაერთიანება (ფედერაცია)“[61], რომლის ერთ-ერთი წევრიც  იქნებოდა მართლმადიდებელი ეკლესია. მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს საკუთარი ეკლესიოლოგია და უფლება აქვს  აღიარებდეს მას. ამაზე მიუთითებს მესამე თავის მეოთხე ქვეთავიც სადაც აღნიშნულია, რომ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მონაწილეობა რელატიურს არ ხდის მისი წევრების ეკლესიოლოგიურ შეხედულებებს. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო არ ეთანხმება იმას, რომ „ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრი რომელიმე ეკლესია საკუთარ ეკლესიოლოგიურ შეხდულებებს რელატიურად მიიჩნევს“. მესამე თავის მეოთხე ქვეთავში, რომლის წაკითხვაც კრიტიკოსებს არ სურთ, აღნიშნულია: „ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს წევრობა არ ნიშნავს იმას, რომ თითოეული ეკლესია ვალდებულია სხვა წევრი ეკლესიები მიაჩნდეს ეკლესიად ამ სიტყვის ჭეშმარიტი მნიშვნელობით“[62]. რადგან მართლმადიდებელი ეკლესია ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს სხვა წევრებს ეკლესიებად არ თვლის „ამ სიტყვის ჭეშმარიტი მნიშვნელობით“, როგორ შეიძლება წარმოიქმნას ზე-ეკლესია ან ეკლესიათა გაერთიანება, რომლის წევრიც იქნებოდა მართლმადიდებელი ეკლესია?

სინამდვილეში რას ნიშნავს ფრაზა: „ქრისტეს ეკლესიის წევრობა საკუთარი ეკლესიის წევრობაზე უფრო ინკლუზიურია“? ეს  თვითონ დოკუმენტშია განმარტებული, როდესაც ნათქვამია, რომ არსებობენ ქრისტიანები extra muros ე.ი ეკლესიის (ჩვენთვის მართლმადიდებლური) კანონიკური საზღვრების მიღმა. ნუთუ ეს ცდომილებაა? თუ ეს ცდომილებაა  მაშინ წმიდა იუსტინეს სწავლებაც სპერმატული ლოგოსის შესახებ ცდომილება გამოდის.

წმიდა იუსტინე თავის პირველ აპოლოგიაში ბრძანებს: „...და ყოველივე ის, რაც ფილოსოფოსებმა და მწერლებმა თქვეს სულის უკვადვების, სიკვდილის შემდეგ სასჯელების და ზეციური სწავლებების შესახებ,  ამ ყველაფრის გააზრება და განმარტება შეძლეს რადგან  წინასწარმეტველებს  იყენებდნენ. აქედან ჩანს, რომ ყველაშია სიმართლის მარცვლები“[63]. წმიდა იუსტინე ამის შესახეებ  უფრო ნათალად მიუთითებს ცოტა ქვემოთ, იმავე ნაშრომში: „სიტყვასთან (ძესთან) თანხმობით  მოქალაქეობენ ქრისტიანები მაშინაც კი, როდესაც უღმერთოებად თვლიან მათ. ბერძნები ასეთად თვლიდნენ  სოკრატეს, ჰერაკლიტეს და მათ მსგავსებს... რომელთა სახელების და საქმეების ჩამოვთვლისაგან ახლა თავს შევიკავებთ... სიტყვასთან მყოფი ქრიტიანები უშიშარნი და უდრტვინელნი არიან“[64]. წმიდა იუსტინე მეორე აპოლოგიაში  აღნიშნავს: „არ უნდა გაგვიკვირდეს, თუ დემონები ცდილობენ უფრო მეტად შეძულებულნი იყვნენ ისინი, რომლებიც ცხოვრობენ სიტყვის (ძის) სრული ცოდნით და მჭვრეტელობით და არა სპერმატული ლოგოსის არასრული ნაწილებით“[65].  ეს ხდება იმიტომ, რომ „პლატონის სწავლებები უცხო არ არის ქრისტეს სწავლებებისაგან, მაგრამ არც ყოვლითურთ  მსგავსია, როგორც სხვების, სტოელების, მწერლების სწავლებები. რადგან თითოეული მათგანი განჭვრეტდა საღმრთო სპერმატული ლოგოსის მეშვეობით და იმის შესახებ, რაც საკუთარ ბუნებასთან ახლოს იყო სწორად  ასკვნიდა; ერთმანეთის საწინააღმდეგოდ იმიტომ საუბრობენ, რომ არ მოუპოვებიათ ზეციური მეცნიერება და უცილობელი ცოდნა“[66].

იქნებ წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველიც ცდებოდა, როდესაც დადებითად საუბრობს „ეკლესიის გარეთ“ მყოფების შესახებ, „რომლებიც მოღვაწეობენ   რწმენის მოპოვებამდე, საქმეებს აღასრულებენ (ქრისტიანის)   სახელის  გარეშე“ [67]. მაშინ ნეტარი ავგუსტინეც ცდებოდა, რომლის შესახებაც უკვე ვისაუბრეთ[68]. თუკი ექსკლუზივიზმს გავიზიარებთ და გამოვრიცხავთ ღმერთის სულის არსებობას კანონიკური ეკლესიის მიღმა, ასე დავუპირისპირდებით  წმიდა მაქსიმე აღმსარებელს და წმიდა იოანე დამასკელს, რომელთა ციტატებიც ზემოთ მოვიყავნეთ. ასეთ შემთხვევაში მოხდება ის, რის შესახებაც წმიდა იუსტინე გვაფრთხილებს: „სულელურ აზრებს მივეცემით“[69]. წმიდა მაქსიმე აღმსარებელი აღნიშნავს: „ხშირად შევხვდებით ბარბაროსებს და მომთაბარეებს, რომლებსაც აქვთ კეთილშობილური გრძნობები და არ იცავენ მხეცურ კანონებს, რომლებიც უხსოვარი დროიდან მოქმედებენ მათში. ამგავარად ყველაფერშია სულიწმიდა“[70].  ვის შეუძლია შეზღუდოს სულიწმიდის მოქმედება?

მართლმადიდებლების მხრიდან, ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ცენტრალური კომიტეტის დოკუმენტის თანაავტორი მამა გიორგი ფლოროვსკი ამ დოკუმენტზე მუშაობისას სავარაუდოდ ეყრდნობოდა წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველს, ან მის მსგავს რომელიმე სხვა პატრიკულ ნაშრომს [71]. რატომ ვაპროტესტებთ, როდესაც კათოლიკები თავშეკავებულ განმარტებას იძლევიან ვატიკანის მეორე კრების  და განსაკუთრებით  Declaratio Dominus Jesus [72] (2000)-ს განცხადების შესახებ, რომ იესო ქრისტეს ეკლესია „subsistit in“ (არსებობს) კათოლიკურ ეკლესაიში? ღმერთის სულის მოქმედების შეზღუდვის სურვილის ქონა მართლმადიდებლობაა თუ უგუნურებაა? თუ მიგვაჩნია, რომ ეკლესიის გარეთ არსებობენ ქრისტიანები ეს ნიშნავს, რომ მათ უკვე ცხონებულებად ვთვლით? რა თქმა უნდა არა! ამგავრი რამის თქმა ეკლესიაში მყოფების მიმართაც კი არ შეგვიძლია.

● მნიშვნელოვანია აღინიშნოს კომიტეტის, „რწმენა და წესი“ თეოლოგიური მუშაობის შეფასება წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში. კომიტეტის „რწმენა და წესი“ ინტრქრისტიანულ მოძრაობასთან „ცხოვრება და მოღვაწეობა“  შერწყმით წარმოიშვა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო. კომიტეტში, „რწმენა და წესი“ შედის დოკუმენტი „ეკლესია: საერთო ხედვის მიმართულებით“.  (The Church: toward a common vision). ეს დოკუმენტი დაეგზავნა ეკლესიებს, რათა მათ საკუთარი აზრი გამოხატონ მის შესახებ; გაიზიარონ იგი ან უარყონ. რამდენადაც ცნობილია არც ერთ მართლმადიდებელ ეკლესიას არ გამოუხატავს საკუთარი აზრი ამ დოკუმენტის შესახებ. მართლმადიდებელი ეკლესიები წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში ზოგად შეფასებას აკეთებენ აღნიშნული კომიტეტის დოკუმენტების შესახებ.  ისინი დადებითად აფასებენ ამ კომიტეტის მცდელობებს, მის თეოლოგიურ საქმიანობას და „მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების გულმოდგინე თანამშრომლობას“ (§ 21). აღსანიშნავია ის სიფრთხილე რომელსაც იჩენენ მართლმადიდებელი ეკლესიები იმავე პარაგრაფში: „...მართლმადიდებელი ეკლესია სიფრთხილეს იჩენს სარწმუნოებასა და წესთან დაკავშირებულ უმთავრეს საკითხებში“. ტერმინი „სიფრთხილე“  მსუბუქად გამოხატავს მართლმადიდებელი ეკლესიის წინააღმდეგობას იმ თეოლოგიურ მოსაზრებებთან მიმართებით, რომლებსაც ვხვდებით ამ დოკუმენტებში. 

ისმის ლოგიკური კითხვა, მართლმადიდებელი ეკლესიების წარმომადგენლებმა რატომ  უნდა მოაწერონ ხელი ამ დოკუმენტებს თუ სიფრთხილის მიზეზები არსებობენ? მხოლოდ ერთ რამეში ვართ დარწმუნებულნი, რომ ამ დოკუმენტებს არ აქვთ სავალდებულო ხასიათი და ისინი არ განუხილავთ ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიების კრებებზე ხოლო საეკლესიო სხეული მათ მთლიანად იგნორირებას უკეთებს. რა თქმა უნდა, ამ საკითხისადმი მიდგომა შეიძლებოდა სხვაგვარიც ყოფილიყო. ეკუმენური მოძრაობის სერიოზული ნაკლი, რომელიც მის სისუსტეზე მეტყველებს ის არის, რომ მის მთლიან პრობლემატიკაში სრულად არ არის ჩართული საეკლესიო სისავსე. შეგვიძლია დარწმუნებულებმა ვივარაუდოთ, რომ ამ დოკუმენტებს არ იცნობს საეპისკოპოსო სხეულის უდიდესი ნაწილი. ეს დოკუმეტები ადამიანთა გარკვეულ წრეს არიან მიბარებულნი, რომლებიც არ ავრცელებენ ინფორმაციას, ან უბრალოდ არავინ თხოვს მათ ამის გაკეთებას. მნიშვნელოვანი და „აუცილებელია, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ განყოფილი ქრისტიანული მსოფლიოს წინაშე განაგრძოს დამოწმება სამოციქულო გადმოცემასა და სარწმუნოებაზე დაფუძნებით“ (§ 24). მაგრამ ეს საპასუხისმგებლო მსახურება შეუძლებელია აღესრულებოდეს მართლმადიდებელი ეკლესიების სამწყსოს გარეშე.  

 ყოვლივე იმის შეფასებისას, რასაც წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში  ვაწყდებით ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს და ეკუმენური მოძრაობის შესახებ, მართლმადიდებელებს შეუძლიათ ამ დოკუმენტში  ამოიცნონ საკუთარი მართლმადიდებლური შეგნება. არამართლმადდიდებელები კი შეიძლება უკმაყოფილონი დარჩნენ და არ დაეთანხმონ მას. მაგრამ ეჭვგარეშეა, რომ კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტი ამ პუნქტშიც მართლმადიდებლური თვთითშეგნების გამომხატველია.

10. შემაჯამებელი სიტყვა

კრების დოკუმენტის „მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება დანარჩენი ქრისტიანული სამყაროსადმი“ გონივრული და ობიექტური მიდგომისას იკვეთება ორი  მთავარი რამ, რასაც ეფუძნება XXI საუკუნის მართლმადიდებლური მსოფლმხედველობა.  მართლმადიდებელი ეკლესია საკუთარ თავს მიიჩნევს ძველი ეკლესიის გაგრძელებად, რომელიც დაფუძნდა სულთმოფენობის დროს. მართლმადიდებელი ეკლესია თვლის, რომ იგი წარმოადგენს იესო ქრისტეს პიროვნებაში გამოცხადებული სრული ჭეშმარიტების დამცველს. ახალი აღთქმის ეკლესია ეფუძნება მესიანური აღთქმის აღსრულებას, რომელიც ძველი აღთქმის ეპოქაში ვლინდებოდა დაცემული ადამიანის მიმართ საღმრთო სიყვარულში სამყაროს საცხონებლად. მართლმადიდებელ ეკლესიას სწამს, რომ წარმოადგენს მოციქულთა ეკლესიის გაგრძელებას. იმ მოციქულების ეკლესიის გაგრძელებას, რომელთაც იესო ქრისტემ გადასცა ძალაუფლება  და მისცა უფლება ყოფილიყვენენ ახალი ცხოვრების შესახებ ჭეშმარიტი უწყების მოწმე  და მქადაგებელნი.

მართლმადიდებელი ეკლესია XXI საუკუნეში აღიარებს, რომ იესო ქრისტეს მიერ გამორჩეული მოციქულები  არიან ორივე აღთქმის გამგრძელებელი და მცველნი. „დიდი განზრახვის ანგელოზი“[73]-  იესო ქრისტე, ღმერთის განხორციელებული სიტყვა, საეკლესიო მამების კატეგორიული მითითების მიხედვით,  ძველ აღთქმაში მოქმედებდა როგორც საღმრთო გამოცხადებების უხორცო სიტყვა[74]. მართლმადიდებელ ეკლესიას XXI  საუკუნში მიაჩნია, რომ სწორედ იგია იესო ქრიტეს ერთადერთი სხეული, რომლის თავიც თავად იესო ქრისტეა.  მართლმადიდებელ ეკლესიას XXI  საუკუნეში სწამს, რომ სულიწმიდა არის ერთიანი სხეულის დაცვის გარანტი, საეკლესიო ერთობის შემამტკიცებელი ძალა. სულიწმიდა არის იესო ქრისტეს სული, ჭეშმარიტების ნუგეშინისმცემელი, რომელიც „შეამტკიცებს მთელ ეკლესიას“, რათა მთელ სხეულს და მის ყოველ წევრს უწინამძღვროს ესქატოლოგიური აღვსებისაკენ. მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტშია აღნიშნული, წარმოადგენს ერთ ეკლესიას, რომელიც იმავდროულად საყოველთაოცაა. ერთი ეკლესია არის მხოლოდ საყოველთაო ეკლესია. უცილობლად პირიქითაც შეგვეძლო გვეთქვა, საყოველთაო ეკლესია არის მხოლოდ ერთი ეკლესია. შესაბამისად, სადაც ადგილი აქვს ჭეშმარიტების საყოველთაოობის  და მისი მემკვიდრეობის შერყვნას, იქ მართლმადიდებელ ეკლესიას არ ძალუძს ამოიცნოს საკუთრი თავი.  

ერთი ეკლესიის საყოველთაოობის შელახვის მიმართ არასოდეს  ყოფილა ეკლესია გულგრილი. ეკლესიის ყოფილ, დასნეულებულ წევრებთან  მუდმივი დიალოგი წარმოადგენს ეკლესიის ვალდებულებას. კრეტის წმიდა და დიდი კრება დიალოგის მეშვეობით ეკლესიის ყოფილ წევრებთან დააახლოების კრიტერიუმად ადგენს მოციქულთა ეკლესიის და მსოფლიო კრებების ეკლესიის ზიარი ტრადიციისადმი ერთგულებას. ეკლესიისაგან განშორება ადვილია, ხოლო ტრადიციის ჭეშმარიტებაში ორმხრივი თანხვედრის მიღწევა კი რთული. ის ვინც საკუთარი იდენტობის მიმართ  გაუცხოებას სძლევს იგი შეგნებულად ირჩევს მეორეს.

ადვილია მისი დადანაშაულება, ვინც შელახა ჭეშმარიტების საყოველთაოობა ეკლესიის ისტორის მანძილზე, მაგრამ რთულია მოიძიო, გააცნობიერო და აღიარო საკუთარი პასუხისმგებლობა მომხდარის გამო. ადვილია მიქაელ კერულარიოსის მსგვავსად შენც დაგმო კათოლიკეები, მაგრამ რთულია გააცნობიერო ანტიოქიის პატრიარქის პეტრეს პოზიცია[75], რომელიც ერთადერთ განსხვავებას ფილიოკვეს შესახებ სწავლებაში ხედავდა[76] და ანათემების გამოცხადების ნაცვლად დიალოგის დაწყებას ითხოვდა. ადვილია ლუთერანული ცდომილებების დაგმობა, მაგრამ აღმოსავლეთში ვერ მოხდა მათ მიერ გამოთქმული პროტესტის გაცნობიერება და მისი სწორი მიმართულებით მიმართვა. ნუთუ მართლმადიდებელ ეკლესიებს არავითარი პასუხისმგებლობა არ ეკისრებათ იმის გამო, რომ ვერ მოახერხეს პროქალკედონელებთან და ძველკათოლიკებთან დიალოგის ბოლომდე მიყვანა? მართლმადიდებელი ეკლესიები ტკბებიან საკუთარი საეკლესიო დამოუკიდებლობით და სინოდალური თვითშეგნების უცვალებლობით. გულგრილობა, ზურგის შექცევა და მარტო დატოვება ჩვენი მართლმადიდებლური შეგნების ნაკლი არ არის როდესაც ვიცით, რომ  ასე  დამატებითი უთანხმოებები წარმოიქმნება?

კრეტის წმიდა და დიდი კრების დოკუმენტში გაცნობიერებულია ის სირთულეები რაც ინტერქრისტიანულ დიალოგებს ახლავს თან. სწორედ ამიტომ აღნიშნულია, რომ ერთობის მიღწევა შეუძლებელია მხოლოდ ადამიანური ძალით სულიწმიდის დახმარების გარეშე, რომელიც „ნაკლულევანს აღავსებს“. ასევე ცხადია, რომ კრეტის დოკუმენტი ახალ ბიძგს აძლევს სიყვარულსა და ჭეშმარიტებაში სამშვიდობო დიალოგის წარმოების ვალდებულების პანორთოდოქსულ შეგრძნებას.

ინტერქრისტიანული დიალოგის წარმატებისთვის აუცილებელია წინასწარ განისაზღვროს განსახილველი  საკითხები და მათი  არჩევა არ იყოს შემთხვევითი. ასევე უნდა იკრძალებოდეს საკითხების შეცვლა სანამ  არ მოხდება მათი ამომწურავი განხილვა,  თუ ამისთვის სერიოზული მიზეზები არ არსებობენ. ვხედავთ, რომ მართმადიდებელ ეკლესიებს სურთ კათოლიკებთან დიალოგის ფარგლებში დღის წესრიგში დააყენონ უნიის საკითხი, მაგრამ სანამ არ მოხდება პრიმატის და რომის ეპისკოპოსის როლის სრული განსაზღვრა პენტარქიის სისტემასა და მეორე ათასწლეულში, არ შეიძლება კათოლიკურ ეკლესიასთან ამ საკითზე წარმოებული დიალოგი დასრულებულად მივიჩნიოთ, მიუხედავად რავენის (2007)[77] და Chieti-ის (2016) დოკუმენტებში არსებული დადებითი პუნქტებისა[78].

Chieti-ის დოკუმენტი მნიშვნელოვანია კიდევ ერთი მიზეზის გამო. ეს ის დოკუმენტია, რომელზეც ხელი მოეწერა კრეტის კრების შემდეგ და მოწონებულია ოთხიდან სამი ეკლესიის მიერ, რომლებიც კრეტის კრებას არ ესწრებოდნენ. საქართველოს ეკლესია სიფრთხილეს იჩენს ამ დოკუმენტთან მიმართებით, თუმცა ამ ყველაფრის მიუხედავად ლუთერანებთან დიალოგებში იღებს მონაწილეობას[79]. დოკუმენტში ნახსენებია მეშვიდე მსოფლიო კრება, რომლის მიხედვითაც კრების მსოფლიოობის განსაზღვრისთვის აუცილებელია ხუთი საპატრიარქოს და არა მსოფლიოში მოქმედი ყველა  ეპისკოპოსის თანხმობა[80]. ჰიერიის კრება (754) სწორედ ამ მიზეზის გამო დაიგმო: „როგორ არის დიდი და მსოფლიო კრება, როდესაც წმიდა ეკლესიების მეთაურებს  იგი არც მიუღიათ და არც შეთანხმებულან, არამედ ანათემას გადასცეს?“ [81].  შესაბამისად, სრულიად უსაფუძვლოა წმიდა და დიდი კრების მიმართ ბრალდება, რომ წარმოადგენდა არა ეპისკოპოსების, არამედ  პირველმოსაყდრეთა  კრებას. თითოეული პირველმოსაყდრე გამოხატავს ადგილობრივი ეკლესიის შეხედულებას[82]. ზემოთ აღნიშნული მოსაზრება უარყოფს კრების კანონიკურობის კანონიკურ კრიტერიუმებს. ეს კრიტერიუმები დაადგინა მეშვიდე მსოფლიო კრებამ და დაადასტურა წმინდა ფოტიოსის კრებამ  (879/80)[83].

თეოდორე სტუდიელი აღნიშნავს: „ვინ არიან ხელმწიფების მქონენი? მოციქულები და მათი მემკვიდრენი. ხოლო მათი მემკვიდრენი ვინ არიან? პირველი საყდრის, რომის საჭეთმპყრობელი, მეორე საყდრის- კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიისა და იერუსალიმის. ეს ხუთმწვერვალიანი საეკლესიო მმართველობა წარმოადგენს დოგმების კრიტერიუმს“[84].

უფრო გარკვეული განსაზღვრება სჭირდება Chieti-ის დოკუმენტში არსებულ განსხვავებას კრებებზე „თანამოქმედ“ და „თანამოაზრე“ პატრიარქებს შორის.   მეშვიდე მსოფლიო კრებაზე „თანამოქმედი“ იყო რომის პაპი, ხოლო „თანამოაზრენი“ „ალექსანდრიის, ანტიოქიის და წმიდა ქალაქის საპატრიარქოები“[85]. როგორც ვხედავთ  კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო სახლდებითად არ იხსენიება. მიუხედავად იმისა, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო არ იხსენიება, ცხადია, რომ რომის საყდარს აუცილებლად დასჭირდებოდა   „თანამოქმედი“ (თუკი მართლაც შეიძლება არსებობდეს განსხვავება „თანამოქმედსა“ და „თანამოაზრეებს შორის“) , თუ გავითვალიწინებთ იმას, რომ რომის და კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოებს აქვთ თანაბარი პატივი. კონსტანტინოპოლის  პატრიარქის გარდა  სხვა ვისთან შეეძლო თანაემოქმედა რომის პაპს, მაშინ როდესაც დანარჩენი სამი პატრიარქი ხასიათდება, როგორც „თანამოაზრე“? რაც ყველაზე მთავარია „თანამოქმედსა“ და „თანამოაზრეებს“ შორის განსხვავება შეუძლებელია დაუკავშირდეს გადაწყვეტილებების მიღებას იმგვარად, რომ რომის ეპისკოპოსის აზრი სხვა პატირიარქების შეხედულებებთან შედარებით უპირატესად მივიჩნიოთ. ამგავრი რამ პენტარქიის სისტემას დაარღვევდა.

მეთოდოლოგიის და განსახილველი საკითხების განსაზღვრა დასაწყისშივე უნდა მოხდეს. განსახილველი საკითხების კატალოგი უნდა შეიცავდეს იმ აუცილებელ საკითხებს, რომელ საკითხებზეც თანხმობა საეკლესიო კავშირის საწინდარი შეიძლება გახდეს. ამ საკითხების განსაზღვრისთვის აუცილებელია წინასწარ არსებობდეს თანხმობა მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის. მართლმადიდებელმა ეკლესიებმა უნდა გაითვალიწინონ წმინდა ბასილი დიდის მაგალითი, რომელსაც ზომიერი პოზიცია ეკავა „სულიწმიდის მებრძოლთა“ წინაშე. წმინდა ბასილი დიდი ცდილობდა „სულიწმიდის მებრძოლთათვის“ გაეადვილებინა ეკლესიის წიაღში დაბრუნება, სწორედ ამიტომ აღნიშნავს:  „ვისაც ჩვენთან შემოერთება სურს ნიკეის სიმბოლოს აღიარებაზე მეტი არაფერი უნდა მოვითხოვოთ მათგან. თუკი ნიკეის სიმბოლოს აღიარებენ უნდა მოვუწოდოთ აღარ უწოდონ სულიწმინდას ქმნილება და არ იქონიონ მათთან კავშირი ვინც მას ქმნილებას უწოდებს. მიმაჩნია, რომ   მრავალწლიანი თანაცხოვრებით და  უშფოთველი თანამოღვაწეობით უფრო მეტ გარკვეულობას  გვიბოძებს უფალი, «რამეთუ ღმრთის მოყუარეთა ყოველივე განემარჯუების კეთილად» (რომ. 8. 28)“[86]. ამგვარად ნათელია, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიებმა უნდა განსაზღვრონ ის თემები, რომლებშიც აუცილებელია თანხმობის არსებობა, რათა „თანაცხოვრებით“ და „თანაარსებობით“ დაიძლიოს ყველა  სახვა  უთანხმოება მეორე ხარისხოვან საკითხებში. ამგვარი რამ აუცილებელია, რათა არ განმეორდეს ის, რაც მოხდა ძველკათოლიკებთან დიალოგის დასასრულს (1981), როდესაც აღმოჩნდა, რომ მათ, 1931 წლიდან მოყოლებული, საეკლესიო კავშირი ჰქონიათ ანგლიკანებთან, რაც გახდა დამაბრკოლებელი გარემოება საეკლესიო კავშირის აღდენისთვის. აუცილებელი იყო ეს საკითხი თავიდანვე შესულიყო დიალოგის თემატოლოგიაში. დიალოგების თემატოლოგია უნდა ეხებოდეს ძირითად დოგმატურ საკითხებს „რათა ყველაფრის მთხოვნელებმა, ყველაფერი არ დავკარგოთ“ [87], როგორც ამას ანტიოქიის პატრიარქი პეტრე შემოგვევედერებოდა დღესაც. თანამედროვე იპერორთოდოქსებს როგორ ესმით წმინდა ბასილი დიდის სიტყვები, რომ „თანაცხოვრებით“ და  „თანამოღვაწეობით“ უთანხმოებები დაიძლევა, თუ არსებით საკითხებში თანხმობა არსებობს? არ იქნებოდა უსაფუძვლო გვეფიქრა, რომ ისინი ბასილი დიდსაც კი მკაცრად დაგმობდნენ.

წმინდა და დიდი კრების დოკუმენტში თეოლოგიურ დიალოგებთან დაკავშირებით აღნიშნულია: „როგორც ორმხრივი, ასევე მრავალმხრივი დიალოგების პერიოდული შეფასება უნდა ხდებოდეს პანორთოდოქსულ დონეზე“ (§ 9)[88]. დოკუმენტში ასევე აღნიშნულია, რომ დიალოგების წარმოების აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს „ეკლესიის სისავსის შესაბამისი ინფორმირება“(§ 11). ამ მითითებების  ამოქმედება თავიდან აგვაცილებს ეკლესიათა შორის ოფიციალური შეთანხმების გარეშე, შერეული თეოლოგიური კომისიის მიერ მომზადებულ დოკუმენტებზე  პასუხიმგებლობა დაეკისროთ მხოლოდ მასზე ხელმომწერებს, რომლებიც წარმოადგენენ ამ ეკლესიებს.

კრეტის წმინდა და დიდი კრების დოკუმენტში ნათლად ჩანს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიები დადებითად არიან განწყობილნი ჰეტეროდოქსებთან დიალოგის წარმოების მიმართ. მართლმადიდებელი ეკლესიები ივიწყებენ წარსულში არსებულ პრობლემებს, რისი მიზეზიც წინა საუკუნეებში პროზელიტიზმი და პოლიტიკური გარემოს ხშირი ცვლა იყო. მართლმადიდებელი ეკლესიები არ აღიარებენ ჰეტეროდოქსული ქრისტიანული ერთობების საეკლესიო ხასიათს, მიუხედავად იმისა, რომ დიალოგს აწარმოებენ მათთან და უწოდებენ მათ ეკლესიებს. მართლმადიდებელი ეკლესიების მიერ ჰეტეროდოქსების მიმართ სახელწოდება „ეკლესიის“ გამოყენება არ დაწყებულა XX საუკუნეში 1904 და 1920 წლების საპატრიარქო ენციკლიკებით, როგორც ზემოთ ვაჩვენეთ, არამედ გვხვდება XX საუკუნემდე პერიოდის  საეკელესიო და სინოდალურ დოკუმენტებში.  ეს იმას ნიშნავს, რომ კრეტის წმინდა და დიდი კრება არ აღიარებს საიდუმლოებებს ჰეტეროდოქსულ ქრისტიანულ ერთობებში.

არის თუ არა ჰეტეროდოქსების საიდუმლოებები სრულიად უმოქმედო? აქ აუცილებელია კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს თითოეული ადამიანის პირად აზრს იმასთან დაკავშირებით დადებითად  უნდა ვუპასუხოთ ამ კითხვას თუ უარყოფითად. მნიშვნელოვანია მართებულად მოხდეს იმის გააზრება რა წერია ზუსტად დოკუმენტში, რომელიც არ აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ საიდუმლოებებს. ასევე მნიშვნელოვანია გავარკვიოთ მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ საიდუმლოებების შესაძლო აღიარება  ეწინააღმდეგება თუ არა უძველეს საეკლესიო ტრადიციას. სწორედ ამ ტრადიციის მოძიება და შეფასება უნდა მოხდეს.

წმინდა კვიპრიანე კართაგენელის და კართაგენის კრების (256) პასუხი ყველა სქიზმატის და ერეტიკოსის მიმართ კატეგორიულია, რადგან ეკლესიის გარეთ არ არსებობს ხსნა და ხელმეორედ ნათლობა აუცილებლია: ”შეუძლებელია ინათლებოდეს ვინმე ეკლესიის გარეთ, რადგან არსებობს ერთი ნათლისღება და იგი აღესრულება მხოლოდ კათოლიკე ეკლესიაში... თუ შეუძლიათ მონათლონ (ერეტიკოსებმა) მაშინ სულიწმიდის მიცემასაც შეძლებდნენ. რადგან ეკლესიის გარეთ არიან, არ აქვთ სულიწმიდა და არ ძალუძთ მონათლონ ისინი ვინც მათთან მოდიან, რადგან ერთია ნათლისღება, ერთია სულიწმიდა და ერთია ეკლესია... სწორედ ამიტომ რასაც ისინი აღასრულებენ ცრუა, ამაო და არ ვაღიარებთ“ [89]. თუ გავითვალიწინებთ იმას, რომ ამგვარი მოსაზრების მიუხედავად წმინდა კვიპრიანეს არ შეუწყვეტია საეკლესიო კავშირი რომის პაპ სტეფანესთან   (254-257), რომელიც ეკლესიის გარეთ ნათლისღების შესაძლებლობას აღიარებდა და არ ითხოვდა ხელმეორედ ნათლობას, ასევე თუ დავაკვირდებით როგორ არეგულირებს ამ საკითხს ბასილი დიდის  1-ი  და  47-ე, პირველი მსოფლიო კრების 8-ე და 19-ე, მეორე მსოფლიო კრების 7-ე და მეხუთე-მეექვსე კრების 95-ე კანონი[90], ჩნდება მრავალი კითხვა, მათ შორის:

● წმინდა ბასილი დიდი, რომელიც რა თქმა უნდა იცნობდა წმ. კვიპრიანეს ამ კანონს და მის ექსკლუზიურ ეკლესიოლოგიას, აღიარებს ეკლესიის გარეთ აღსრულებულ ნათლისღებას: „მაგრამ რადგან აზიელთაგან ბევრს სურს მათი ნათლისღების შეწყნარება, შეიწყნარონ“ და აღნიშნავს: „თუ საერთო მამათა განგებას სურს თავის შეკავება და ამის სხვაგვარად განწესება, ისევ ჩვეულებას უნდა მივყვეთ და ჩვენი მამების დადგენილებას შევუდგეთ“ [91].  ბასილი დიდს, რომელიც არ ეთანხმება წმიდა კვირიანე კართაგენელის ექსკუზიურ ეკლესიოლოგიას სიახლე არ შემოაქვს?

წმიდა ბასილი დიდი თავის 47-ე კანონში იმავე საკითხთან დაკავშირებით (ენკრატიტები-განწმენდილები) საკუთარ მოსაზრებას უქვემდებარებს სინოდალურ განჩინებას: „თუ საჭირო არის ეპისკოპოსთა უმრავლესობა უნდა შეიკრიბოს და დადგინდეს კანონი“ [92].  ეკლესიაში ვინ იღებს გადაწყვეტილებებს? - კრება, თუ თითოეული თვითნებურად ვისაც მიაჩნია, რომ თვითონაა ეკლესია?  თუკი ბასილი დიდი უქვემდებარებს საკუთარ აზრს სინოდალურ განაჩენს, ჩვენ როგორ უნდა მოვიქცეთ? 

● პირველი მსოფლიო კრების 8-ე კანონი რატომ უშვებს განწმენდილების (ნოვაციანელების) მიღებას მხოლოდ წერილობითი აღსარების საფუძველზე, ხოლო ლაოდიკიის კრების 7-ე კანონი მოითხოვს მხოლოდ მირონცხებას? შეიძლება დავუშვათ, რომ წმინდა კანონები [93] ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან?

● მეორე მსოფლიო კრების მეშვიდე [94] კანონში არიანელები, მაკედონიანელები, აპოლინარისტები უთანაბრდებიან ნოვაციანელებს (განწმენდილებს) და თოთხმეტიანელებს (Τεσσαρεσκαιδεκατίτες). ყველა მათგანს მოეთხოვება მირონცხება. რა არის ამგვარი გათანაბრების მიზეზი?

● მეხუთე-მეექვსე კრების 95-ე[95] კანონის თანახმად არიანელები, მაკედონიანელები, ნოვაციანელები, თოთხმეტიანელები და აპოლინარისტების მიღება ხდებოდა მირონცხებით და ლიბელით. მეორე კატეგორია, რომელშიც შედიოდნენ პავლინისტები, ევნომიანელები, მონტანისტები, მანიქეველები, ვალენტინიანელენი და მარკიონელები ვალდებულნი იყვენ მონათლულიყვნენ. ნესტორიანელების, ევტიქიანელების, დიოსკორეს მიმდევრების, სევერიანელების და მონოთელიტების მიღება ხდებოდა მხოლოდ ლიბელოსით. ამ კანონში განცვიფრებას იწვევს არა მხოლოდ განწმენდილების მიმართ განსხვავებული მიდგომა, რომლებიც ვალდებულნი ხდებიან მირონცხების საიდუმლო მიიღონ, ხოლო პირველი მსოფლიო კრების 8-ე კანონის მიხედვით ისინი მიიღებიან მხოლოდ ლიბელოსით, არამედ  განწმენდილებთან და თოთხმეტიანელებთან შედარებით ქრისტოლოგიურ ცდომილებაში მყოფების მიმართ საკმაოდ ლმობიერი დამოკიდებულება, როგორებიც არიან ნესტორიანელები, მონოფიზიტები და მონოთელიტები. როგორ შეიძლება ქრისტოლოგიურ ცდომილებაში მყოფების მიმართ უფრო ლმობიერი დამოკიდებულება მათთან შედარებით, რომლებიც ნაკლებ მნიშვნელოვან საკითხებში  არ გვეთანხმებიან, როგორიცაა მაგალითად მეორე ქორწინება ან კალენდარი?

● პირველი მსოფლიო კრების 8-ე კანონის განჩინება იმ ეპისკოპოსების მიმართ, რომლებიც განწენდილებისაგან  მოდიოდნენ, მართალაც განცვიფრებას იწვევს[96]: თუკი იმავე რეგიონში კანონიკური ეპისკოპოსიც მოქმედებდა და იგი ნებას დართავდა განწმენდილებისაგან  წამოსულ ეპისკოპოსს შეეძლო ეპისკოპოსად დარჩენილიყო მმართველობითი ძალაუფლების გარეშე, მაგრამ თუ იგი არ დართვდა ნებას, მაშინ როგორც პრესვიტერი გააგრძელებდა მსახურებას!!! მაგრამ როგორ შეიძლება ეპისკოპოსი დაქვეითდეს პრეზვიტერის ხარისხამდე, მაშინ როდესაც ამგვარი დაქვეითება ქალკედონის 29-ე[97] კანონის მიხედვით მკრეხელობად ითვლება? ისმის კითხვა, ნუთუ შეიძლება ჩვენი ურთიერთობა იმ კანონებით განვსაზღვროთ  თანამედროვე ჰეტეროდოქსების მიმართ, რომლებიც არ არსებობდნენ ამ კანონების დადგენის დროს?

● ყოველივე იმას რაც ზემოთ განვიხილეთ თუ დავუმატებთ იმ ფაქტსაც, რომ მეშვიდე მსოფლიო კრებაზე ხატთმებრძოლი ეპისკოპოსები ეკლესიამ შეიწყნარა  ისე, რომ აღიარებულ იქნა მათი ნათლისღება, მირონცხება და მღვდლობა, რაც ეკლესიის გარეთ მიიღეს [98], ნათელი ხდება რომ ეკლესიამ თავისი ძალაუფლებით მის წიაღში შემოსვლის შემთხვევაში აღიარა მის გარეთ აღსრულებული საიდუმლოებები. ეკლესია თავს არიდებს მოციქულთა 46-ე, 47-ე, 49-ე და 50-ე [99] კანონების სიმკაცრეს და აკრიბიას ერეტიკოსთა ნათლობის ნამდვილობასთან დაკავშირებით და ხშირად კმაყოფილდება მხოლოდ ლიბელოსს და რწმენის აღსარებას. ამგვარად, ეკლესია აღიარებს იმ საიდუმლოებებს, რომლებიც მის გარეთ აღესრულნენ, იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოიხატებოდა ეკლესიაში შემოსვლის სურვილი. მეორე მსოფლიო კრების 7-ე კანონიის მითითებიდან: „პირველ დღეს მათ ქრისტიანებად ვრაცხავთ, მეორე დღეს კათაკმევლებად, მესამე დღეს შელოცვებს ვუკითხავთ... და მხოლოდ ამის შემდეგ ვნათლავთ“[100],  დასკვნა: „რწმენის აღსარების ლიბელოსის დადებით ერეტიკოსი ან სქიზმატი ერთგვარად თავიდან უერთება ეკლესიას („ქრისტიანებად ვრაცხავთ“), მიუხედავად იმისა, რომ მათი ნათლობა უმოქმედოა..., ლიბელოსის მეშვეობით მართლმადიდებლური რწმენის აღიარება არის აუცილებელი და უდიდესი მნიშვნელობის საეკლესიო მოქმედება... და არამართებულად ხდება მისი მნიშვნელობის, როგორც უმნიშვნელო, ფორმალური მოქმედების,  გადაფარვა, სხვა უფრო მკაცრი ზომებით (მირონცხების და ნათლიღების ხელახლა შესრულებით)...“[101], არ არის დამაკმაყოფილებელი განმარტება, რადგან ზემოთ დასახელებული შემთხვევებიდან უმრავლესში ლიბელოსის შემდეგ არ ხდებოდა ხოლმე ნათლისღების, მირონცხების და მღვდლობის საიდუმლოს თავიდან შესრულება.  ასეთი შემთხვევების მიმართ ყველაზე დამაკმაყოფილებლი ახსნა ის იქნება, თუ ვაღიარებთ, რომ ხდებოდა ერეტიკულ ჯგუფებში აღსრულებული საიდუმლოებების აღიარება. ამგვარად, პატერიკულ ტრადიციაში ფაქტია, რომ არსებობს საიდუმლოებების   ad hoc (ნაწილობრივი) აღიარება იმ კონკრეტულ შემთხვევებში როდესაც საქმე ეხება ერეტიკოსების და ჰეტეროდოქსების შემოსვლას  მართლმადიდებელ ეკლესიაში. ეს ის პრაქტიკაა, რომელიც ხშირად იქნა გამოყენებული მეორე ათასწლეულშიც და სწორედ ამიტომ საიდუმლოებები აღარ მეორდება.

ამგვარი მოსაზრება წარმოქმნის გადაუწყვეტელ პრობლემას მეორე ათასწლეულის ჰეტეროდოქსების საიდუმლოებების ad hoc (ნაწილობრივ) აღიარების შესახებ.  კრეტის წმინდა და დიდი კრება არ აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ აღსრულებულ საიდუმლოებებს,  რადგან არ ცნობს სხვა ქრისტიანული ერთობების საეკლესიო ჰიპოსტასს, მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია მოქმედებს სინოდალურად და ფლობს იესო ქრისტეს მიერ მოციქულთათვის და მათი მემკვიდრეებისთვის მიცემულ დიდაქტიკურ ძალაუფლებას. სწორედ ამიტომ, მხოლოდ მას შეუძლია აღიაროს საიდუმლოებები ჰეტეროდოქსულ ქრისტიანულ ერთობებში, რა თქმა უნდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში როდესაც ეკლესია თვლის, რომ ამ საიდუმლოებებს ისინი მართლმადიდებელი ეკლესიისკენ მიყავთ. მართალია  ჰეტეროდოქსულ ჯგუფში შესრულებული საიდუმლო მოსანათლს აკავშირებს ჰეტეროდოქსულ ერთობასთან, მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია ითვალისწინებს იმასაც, რომ ამ საიდუმლოებებმა  ჰეტეროდოქსი შეიძლება  მიიყვანონ „წესის მიხედვით აღრულებულ“[102] საიდუმლომდე. თუკი ამ მიზნით ჰეტეროდოქსული ერთობების საიდუმლოებების აღიარება, თუ ეს როდესმე მოხდება,  სიახლეს წარმოადგენს და ახალი ეკლესიოლოგია შემოაქვს, მაშინ  წმინდა ბასილი დიდსაც სიახლე შემოუტანია ეკლესიაში წმინდა კვიპრიანეს ეკლესიოლოგიურ შეხედულებებთან მიმართებით; მსოფლიო კრებებების მამებსაც სიახლე შემოუტანიათ ბასილი დიდთან მიმართებით; და მეშვიდე მსოფლიო კრების მამებსაც სრულიად ახალი ეკლესიოლოგია შემოაქვთ მათ ყველა წინამორბედთან მიმართებით.   რადგან ეს მოსაზრება მართებული არ არის, ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ტრადიცია იცვლება და მას დინამიური ხასიათი აქვს. ტრადიცია წარმოადგენს ეკლესიის მეხსიერებას და იმავდროულად არის ჭეშმარიტების გაღრმავების მზარდი, ცოცხალი მაგალითი მორწმუნეთათვის და არა სტატიკური რამ. ტრადიციისადმი ჭეშმარიტი ერთგულება არ გამორიცხავს განვითარებას და წინსვლას, როდესაც ეს არ ეწინააღმდეგება წარსულს, არამედ წარმოადგენს თავისუფალ, შემოქმედებით მიდგომას წარსულის მიმართ და განიმსჭვალება  სულიწმიდის მოქმედებით ეკლესიაში.  აუცილებელია დამატებით აღინიშნოს, რომ ჰტეროდოქსულ ქრისტიანულ ერთობებში საიდუმლოებების (ნათლისღება, მირონცხება, მღვდლობა) შესაძლო აღიარება არ ნიშნავს ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის უარყოფას, რომელსაც წარმოადგენს მართლმადიდებელი ეკლესია, რადგან მხოლოდ იგი ფლობს ჩამოთვლილ მახასიათებლებს. ეს საკითხი აუცილებლად საჭიროებს თეოლოგიურად გაღმავებას და დამუშავებას.

ცხადია, რომ კრეტის წმინდა და დიდი კრების გადაწყვეტილებები არ ეხება ზემოთ წარმოდგენილ პრობლემატიკას, სწორედ ამიტომ, შეცდომაა მისი დადანაშაულება ახალი ეკლესიოლოგიის შემოტანაში. წმინდა და დიდი კრება კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ წარმოადგენს ძველი ეკლესიის გაგრძელებას და ჭეშმარიტების კრიტერიუმად აცხადებს პირველი ათასწლეულის სწავლებას. წმინდა და დიდი კრება ჰეტეროდოქსებს მოუწოდებს მშვიდობიანი დიალოგისკენ პირველი ათასწლეულის საერთო რწმენის ერთობლივი აღიარებისთვის, რასაც ძალუძს განყოფილთა შეერთება.

კრეტის კრება იყო ის კრება, რომელმაც უცვალებელად გამოხატა პატერიკული ტრადიცია. მოსკოვის საპატრიარქოს განცხადება პირდაპირ არ გამოხატავს უთანხმოებას კრების გადაწყვეტილებების მიმართ და მიუხედავად იმისა, რომ ხელი მოწერილი აქვს კრებამდელ დოკუმენტებზე, უარყოფს  ამ კრების პანორთოდოქსულ ხასიათს იმ მიზეზით, რომ მასში არ მონაწილეობდა ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია. მოსკოვის საპატრიარქო ამ ეკლესიების მეშვეობით ამაოდ ცდილობს გაამართლოს საკუთარი არ ყოფნა კრებაზე. მოსკოვის საპატრიარქოს ეს განცხადება წარმოადგენს უსაფუძვლო პოზიციას. როდესაც გადაწყვეტილებების შინაარსს არ ეწინააღმდეგები ეს ნიშნავს, რომ აღიარებ მათ მართლმადიდებლურ ბუნებას.  ამგვარად დანარჩენ მართლმადიდებელ ეკლესიებს უადვილდებათ დაგვიანებით მაინც აღიარონ კრების დოკუმენტები.  იმავეს თქმა შეიძლება ანტიოქიის საპატრიარქოს შესახებაც, რომელიც 2016 წლის 27 ივნისის განცხადებაში [103] კონსესუსის პრინციპზე მიუთითებს. ანტიოქიის საპატრიარქოს ეკუმენური საქმიანობა აჭარბებს თვით „ეკუმენისტების“ მოქმედებებს. ამიტომ, საფუძველი არ აქვს არ დაეთანხმოს კრების გადაწყვეტილებებს. ბულგარეთის ეკლესია[104], რომელსაც უკანასკნელ წამს გახსენდა, რომ კრებაზე მიწვეული არ იყო ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესია, საუბრობს დოკუმენტში „many-double-minded expresssion“ არსებობის შესახებ და აღნიშნავს: „Any proper name arising in history reflects the particular essence, the existing reality. Otherwise it is a concept with no real meaning, just some kind of name without of real object which it would express and reflect. Such a name without a real object is a fction“. სწორედ ამიტომ ბულგარეთის ეკლესია ასკვნის: „The documents adopted on Crete are to subject to futher theological consideration for the purpose of amending, editing and correcting, or replacing with other (new documents) in the spirit and Tradition of the Church“.

საწყენია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც  ამდენი წლის განმავლობაში იცნობდა ამ დოკუმენტებს, ბოლო წუთს ამჟღავნებს საკუთარ თეოლოგიურ უუნარობას.  სიმბოლური ტექსტების კვლევაში  და ფილოსოფიური ნომინალიზმის შესახებ რამდენიმე კარგი გაკვეთილი ბულგარეთის ეკლესიას შესაძლებლობას მისცემს მიიღოს კრების დოკუმენტები, თუ წინააღმდეგობის მიზეზი მართლაც თეოლოგიურია და რა სხვა რამ. რა თქმა უნდა იბადება კითხვა, ეს ტექსტი შეადგინა თავად ბულგარეთის ეკლესიამ, თუ ვინმე სხვამ? არ არის საჭირო ვიყოთ  მკითხავნი ან წინასწარმეტყველნი იმისთვის, რომ  კითხვაზე ვუპასუხოთ.

რაც შეეხება საქართველოს ეკლესიას, სამწუხაროდ დღეს იგი წარმოადგენს „უწინამძღვროთა“ ეკლესიას, აღსანიშნავია რომ მას არასოდეს მიუღია მონაწილეობა პირველი ათასწლეულის მსოფლიო კრებებში[105]. საქართველოეს ეკლესია, რომელიც დაინტერესებულია დიპტიხში დაწინაურებით, რაც ამ ეკლესიის სიძველეზე მიუთითებს (პარადოქსია, რომ  არ მოითხოვენ მოსკოვის საპატრიარქოზე წინ გადასვლას), ლუთერანებთან დიალოგებში [106]  წარმომადგენლების გაგზავნის ნაცვლად უკეთესი იქნებოდა თავისი წარმომადგენლები გაეგზავნა მართლმადიდებლობის უმაღლეს სინოდალურ გამოვლინებაზე, გასულ ივნისს კრეტაზე[107]. ამას გარდა კრება ამ ეკლესიას არ ავალდებულებს შერეული ქორწინებების მიღებას. არსებობენ სხვა ეკლესიები, რომლებიც ასეთ ქორწინებებს აღასრულებენ საკუთარი სამწყსოსთვის. დიდი მოუთმენლობით ველოდებით იმ თეოლოგიური კომისიის საქმიანობის შედეგებს, რომელიც შეადგინა საქართველოს საპატრიარქომ კრეტის წმიდა და დიდი კრების გადაწყვეტილებების შესაფასებლად. საქართველოს საპატრიარქომ  შესაძლოა ამგვარად შეძლოს საკუთარი თეოლოგიური ერუდიციის შევსება!!! ამ მომენტისთვის კი საქართველოს საპატრიარქო აცხადებს: „The documents of Creete need to reflect the teaching of the Orthodox Church; this is not the case with the present set of texts“[108]! იქნებ თეოლოგიის  ფაკულტეტის ბერძენ სტუდენტებს ვურჩიოთ გადამზადება გაიარონ თბილისის სასულიერო სასწავლებელში მართლმადიდებლური მსოფლმხედველობის მოსაპოვებლად? ან იქნებ საბერძნეთში არსებულ რომელიმე ფილიალში გააგრძელონ სწავლა? მრავალნაირად შეიძლება ადამიანმა დაკარგოს სერიოზულობა!

ერთი რამ აუცილებლად უნდა ითქვას გარკვევით, ვისაც არ  სურდა კრეტის კრებაში მონაწილეობის მიღება ეს უნდა ეთქვა პირველმოსაყდრეთა შეხვედრაზე 20016 წლის იანვარში. საკუთარი სიფრთხილე გამოხატა მხოლოდ ანტიოქიის საპატრიარქომ, რომელიც ცდილობდა ყატარის საკითხის წინ წამოწევას და მიმართავდა  შანტაჟს. თუ მხოლოდ ყატარის საკითხი არის კრებაზე მისი არ ყოფნის მიზეზი, დოკუმენტების გამოსაკველვად დროის სიმცირის მომიზეზებასთან ერთად,   უბრალოდ ვუპასუხებთ, რომ:

● ანტიოქიის საპატრიარქომ კრეტაზე არ ყოფნით არა მხოლოდ ვერ დაიბრუნა, არამედ სავარაუდოდ სამუდამოდ დაკარგა    ყატარი,  ისტორიული და კანონიკური კუთხით ამ საკითხის ობიექტური გამოკვლევის გარეშე. არ დასწრება პრობლემას არ წყვეტს, არამედ უფრო მეტ პრობლემებს წარმოქმნის.

არგუმენტი, თითქოს კრების დოკუმენტების გამოსაკვლევად არ არსებობდა საკმარისი დრო, არის უსაფუძვლო. კრების მომზადება მიმდინარეობს უკვე ორმოცი წელია (1976-2016). დოკუმენტების საბოლოო ჩამოყალიბებიდან (2016 წლის იანვარი) 2016 წლის ივნისამდე, როდესაც მოხდა კრების ჩატარება, გავიდა ექვსი თვე.  რა დრო სჭირდება რომელიმე ეკლესიას წაიკითხოს  35-40 (გამოცემის შესაბამისად)  გვერდი საკუთარი შენიშვების გასაკეთებლად, რათა ეს შენიშვნების შემდგომ კრებაზე წარმოედგინა? იმ შემთხვევაში თუ ეს ეკლესია მაინც არ დაეთანმებოდა დოკუმენტი, რომლის შესახებაც არ იარსებებდა კონსესუსი, ვერ არ დამტკიცდებოდა. მაგრამ იმ ეკლესიების არ ყოფნა, რომლებიც არ ესწრებოდნენ კრებას, ვერ გააუქმებს მათ ყოფნას ვინც ესწრებოდა. იგივე შეიძლება ითქვას ბულგარეთის და საქართველოს ეკლესიების შესახებაც. თუ მათ დრო არ ყოფნიდათ და დოკუმენტების დამატებითი განხილვა აუცილებელი იყო, ეს რატომ არ განაცხადეს 2016 წლის იანვარში? რატომ დაეთანხმენენ კრების მოწვევას?

რაც შეეხება ანტიოქიის საპატრიარქოს მიერ კრების დოკუმენტის, „მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება დანარჩენი ქრისტიანული სამყაროსადმი“, მოგვიანო (ფორმალურ) დამტკიცებას, შეგვიძლია პირდაპირ ვთქვათ, რომ  ეს საჭირო არ არის. ანტიოქიის საპატრიარქო მიუღებელი  და დაუშვებელი ფორმით აჭარბებს ყველა სხვა ეკლესიას ჰეტეროდოქსებთან ურთიერთობში (იგივეს თქმა შეიძლება ქორწინებასთან დაკავშირებული დოკუმენტის შესახებაც). რა საჭიროა ფორმალური დამტკიცება?

                                                               *** 

მათთვის, ვინც კრების გადაწყვეტილებებს არ იღებენ და თავს „ახალმოწამეებად“[109] წარმოაჩენენ, კარგი იქნებოდა თუ კიდევ ერთხელ ყურადღებით წაიკითხავენ იმ ამონარიდებს მეშვიდე მსოფლიო კრებიდან, რომლებიც დასაწყისში მოვიყვანეთ.  ასევე კარგი იქნება თუ წაიკითხავენ იერუსალიმის პატრიარქის დოსითეს რწმენის აღსარებიდან ქვემოთ წარმოდგენილ ამონარიდს.  პატრიარქის ნდობამ, რომელსაც იგი იჩენს ეკლესიის სინოდალურობის მიმართ იქნებ დააფიქროს ისინი:

„წმიდა წერილი იმიტომ კი არ არის სულიწმიდის სიტყვა, რომ მან იქადაგა, არამედ  იმიტომ რომ  მის მიერ მოციქულებმა იქადაგეს.  ეკლესია განისწავლება სიცოცხლის მომნიჭებელი სულისაგან, ასევე წმიდა მამათა და მოძღვართა მიერ (რომლებიც წარმოადგენენ კანონს წმიდა წერილთან და მსოფლიო კრებებთან ერთად). სწორედ ამიტომ არა მხოლოდ გვწამს ის ის რაც სიმართლეა, არამედ ყოყმანის გარეშე ვაღიარებთ, რომ კათოლიკე ეკლესია შეუძლებელია შეცდეს და ჭეშმარიტების ნაცვლად სიცრუე აირჩიოს. სულიწმიდა მარად მოქმედებს ერთგულად მსახური წმიდა მამების და მოძღვრების მიერ, იგი ეკლესიას ნებისმიერი სახის  ცდომილებისგან იცავს“ [110].

პ. ტრებელასი [111] ეთანხმება საეკლესიო სისავსის მიერ  სინოდალური გადაწყვეტილებების აღიარების აუცილებლობას, რომლებიც გამოხატავენ ეკლესიის საყოველთაო შეგნებას და აღნიშნავს: „პირველი, მეოთხე და მეშვიდე მსოფლიო კრებების გადაწყვეტილებები საეკლესიო სისავსეს დაუყოვნელივ და წინააღმდეგობის გარეშე  არ მიუღია...“. აღნიშნული მკვლევარი ასევე მიუთითებს: „საეკლესიო სისავსის მიერ ამ კრებების მიღება და აღიარება, არ მომხდარა ამ კრებების გადაწყვეტილებების უბრალო დამტკიცებით, რომლის გარეშეც ეს კრებები უმოქმედოდ ჩაითვლებოდნენ; არსებობს ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ,  გარე მოწმობა  მათ შესაახებ“. ჭეშმარიტების ძალა არის თვითონ გადაწყვეტილებების ჭეშმარიტება სულიწმიდის წინამძღოლობით და არ არის დამოკიდებული უმრავლესობისა და უმცირესობის აზრზე. მრავალი ისტორიული მაგალითი არსებობს ამასთან დაკავშირებით. კრების გადაწყვეტილებების მიღების პროცესი არ არის მომენტალური. აუცილებელია დრო, და საბოლოო მენტორი არის იესო ქრისტეს სხეული, ეკლესია თავისი სისავსით (სადაც ეპისკოპოსები გამონაკლისნი არ არიან) და არა ისინი, რომლებიც ფიქრობენ, რომ მხოლოდ ისინი წარმოადგენენ ეკლესიას. ეკლესიას, რა თქმა უნდა, არ წარმოადგენენ ის მონაზვნები, ერისკაცები და კლერიკოსები, რომლებიც მოქმედებენ იმ საზღვრებს მიღმა, რომელსაც განსაზღვრავს დოგმატური გარდამოცემა.  ამ უცდომელი (დოგმატური გარდამოცემა) კრიტერიუმის გათვალიწინებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ წმიდა და დიდი კრების გადაწყვეტილებების მიღება არ წამოადგენს სირთულეს.

ამპარტაავნება არ  არის საკუთარი თავი ეკლსიაზე მაღლა დავაყენოთ? როგორ შეიძლება ასე დაუკვირვებლად საეკლესიო ერთობის საფრთხეში ჩაგდება, სერიოზული თეოლოგოური მიზეზების დასახელების გარეშე? კრეტის წმიდა და დიდი კრების მთავარი მიღწევა არ ყოფილა უბრალოდ ათი მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთობის დეკლარაცია, რომლებიც კრებზე მონაწილეობას იღებდნენ, არამედ ის, რომ კრება ერთგული იყო ერთი, წმიდა და სამოციქულო ეკლესიის მიმართ.

აწ განსვნებული ნიკოპოლეის მიტროპოლიტი მელეტიოსი საუბრობს[112], თუ როგორ აკრიტიკებდა  აპოლინარი მეორე მსოფლიო კრებას იმის გამო, რომ მან არ გამოიყენა ტერმინი „ერთარსი“ სულიწმიდის მიმართ, როგორც ეს მოიმოქმედა პირველმა მსოფლიო კრებამ ძესთან დაკავშირებით,   და საკუთარ თავს ეკითხება: „რა ზიანი მოაქვს ერთი სიტყვის გამოუყენებლობას, თუნდაც ეს იყოს პირველი მსოფლიო კრების უწმიდესი ტერმინი „ერთარსი“, მაშინ როდესაც რწმენის შინაარსი არ იცვლება?“[113]. მიტროპოლიტი მელეტიოსი თანამედროვე ზილოტებს მიმართავს წმიდა გრიგოლ ღვთიმეტყევლის სიტყვებით:

„იესო ქრისტეს სწავლება ოდესმე შეხებია მათ გულს? გაიგეს იგი? როგორ იქცევიან? უღირსად და არასულიერად (იხ. Πρὸς Κληδόνιον Α´ § 2-7).  ხალხს ატყუებენ რომ თითქოს ბევრი წიგნი აქვთ წაკითხული (Πρὸς Κληδόνιον § 65), რომ დაწერილი აქვთ სულისთვის სასარგებლო ბევრი წიგნი რწმენასთან დაკავშირებით (იქვე,  § 73) და რომ მათი არგუმენტები ზუსტია და სავალდებულო  (იქვე,  § 53)“[114].

მიტროპოლიტი მელეტიოსი ასევე აღნიშნავს: „ეკლესიას  თავიდანვე ავიწროებდნენ და დღესაც ავიწროებენ ისინი, რომლებსაც ჰგონიათ რომ მოქმედებენ სწორად, სულიწმიდის მიერ“[115].

მიტროპოლიტი მელეტიოსი  წუხილით აღნიშნავს: „ეს მაგალითი და განსაკუთრებით წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყევლის პოზიცია არ უნდა აფიქრებდეს ზოგიერთ ზემართლმადიდებელს, რომლებსაც ავიწყდებათ ეკლესიის მისია და  ერთი ასოს გამო კლავენ სიცოცხლის მომნიჭებელ სულს?“[116].

შეიძლება  რამე დავამატოთ? თუმცა შეიძლება ერთი რამის თქმა, რომ ზილოტები მხოლოდ ეკლესიას კი არ ტანჯავენ, არამედ თვითონაც იტანჯებიან, „იტყოდეს თავთა თჳსთა ბრძენ და განცოფნეს“ (რომ. 1, 22), და სხვებსაც წარწყმედისაკენ მიუძღვიან.  ამის გამო მათი პასუხისმგებლობა ძალიან მაღალია. ამაოდ ცდილობენ განყონ და დაანაწილონ ქრისტეს ეკლესია. ისიც უნდა ითქვას, რომ ზოგიერთები ეთიკურად ახალისებენ უმცირესობის მიერ ჩადენილ დანაშაულს. მაგრამ რაოდენობას მნიშვნელობა არ აქვს, ყველანი ერთი ოჯახის წევრები ვართ.

არსებობენ ისეთი მონაზვნებიც, რომლებიც „მხოლოდ მოსაჩვენებლად იცვამენ სამონაზვნო სამოსელს“. მათ არ ესმით, რომ ვალდებულნი არიან „დაემორჩილონ ეპისკოპოსს და დაიცვან სიმშვიდე, იმარხულონ და ილოცონ იმ ადგილას სადაც დადგენილნი არიან“ [117], მაგრამ სდებიან საკუთარ საზღვრებს და ამჯობინებენ გაირთულონ საქმე. ივიწყებენ რასაც თეოდორე სტუდიელი ამბობს: „ვინ ვარ მე საბრალო, რომ სხვა კანონები დავაწესო? მხოლოდ რჩევა შემიძლია მივცე... კითხვაზე ვპასუხობ და არ ვაკანონებ არაფერს, არც ვაწესებ...რაიმე კანონიკურს ან საყურადღებოს; მღვდელი ვარ უღირსი და არა იერარქი, რომელიც სხვა იერარქებთან ერთად საყოველთაოდ აწესებს და აკანონებს“[118]. თუკი წმიდა თეოდორე სტუდიელი საუბრობს ასე საკუთარი თავის შესახებ, მაშინ რას უნდა ამბობდნენ თანამედროვე მონაზონი კაცები და ქალები? იქნებ შეწყვიტონ მსოფლიო კრებების ავტორიტეტით საუბარი და დაემორჩილონ მამათა მითითებებს: „რად ჰყოფ თავსა შენსა მწყემსად ცხვარი ეგე? რად იქმნები თავად ფეხ-ყოფად განჩინებული? რად ხელყოფ მხედართმთავრობას მხედრად განწესებული?“[119]. 

სხვები მეტი დამაჯერებლობისთვის საუბრობენ ღმერთის უქმნელი ენერგიების შესახებ და „საკუთარი სიტყვების შედგენით არიან დაკავებულნი“[120]. თავი მოაქვთ ღმერთშემოსილ მამათა ავთენტურ განმარტებლებად. ეკლესიის ქარიზმატულ საზღვრებს აიგივებენ მის კანონიკურ საზღვრებთან. რჩებიან წმიდა კვიპრიანე კართაგენელის ექსკლუზივისტურ ეკლესიოლოგიურ პოზიციაზე, თესავენ   შიშს და თავზარს და ნერგავენ დანაშაულის შეგრძნებას ადამიანებში. არ ძალუძთ გაიზიარონ  კათოლიკე ეკლესიის საპასექო სიხარული და ზეიმი, რწმენა რომ: „თანა-აღადგინა ქრისტემ ყოველი, ადამის საფლავისაგან აღმდგენელმა“.

ყველას  ეხება წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის შენიშვნა: „თუ ამ სიტყვებს სწორად გაიგებ, სიწმიდეს შეიცავენ ისინი, მაგრამ თუკი მათი განმარტება არასწორად მოხდება ბოროტება გამოჩნდება მათში“[121]. ვიმედოვნებ, რომ წინამდებარე სტატიას მკითხველი სწორად გაიგებს.