მღვდელი გიორგი მაქსიმოვი- კონსტანტინეპოლის პაპიზმის ერესი

 წმინდა გრიგოლ პალამას მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ცენტრმა მოიპოვა მღვდელ გიორგი მაქსიმოვის წერილის-''კონსტანტინოპოლის პაპიზმის ერესი'' ქართულენოვანი თარგმანი. ჩვენი ინფორმაციით, ეს წერილი ვრცელდება საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდის წევრებს შორის და არის საფრთხე, რომ  მომავალ სხდომაზე (რომელმაც უკრაინის ავტოკეფალიასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს) იგი განიხილონ და საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისას მისითაც იხელმძღვანელონ. ჩვენი ცენტრი ამ წერილში ხედავს რეალურ საფრთხეს, რომლის მიხედვითაც, სქიზმის გზაზე დამდგარი რუსეთის ეკლესია ცდილობს სხვა ეკლესიების ჩათრევას და არ გვსურს მათში საქართველოს ეკლესიაც აღმოჩნდეს. წერილი საკმაოდ ვრცელია და მასში გამოყენებულ არგუმენტთა აბსოლუტური უმრავლესობა ან არაადექვატურია ანაც დამახინჯებულად წარმოადგენს არსებულ რეალობას და ცალმხივად დგას კრემლის იმპერიალისტური პოლიტიკის სადარაჯოზე. ზემოთმოყვანილი საფრთხეებიდან გამომდინარე, წმ. გრიგოლ პალამას მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ცენტრი უცვლელად გთავაზობთ ამ წერილს, რათა მისი გაცნობისას მკითხველი რეალურად დარწმუნდეს, თუ რაოდენ სერიოზული საფრთხის წინაშეა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია.

წმინდა გრიგოლ პალამას მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ცენტრი

-------------------------------------------------------------------------------------------

 

 მღვდელი გიორგი მაქსიმოვი- კონსტანტინეპოლის პაპიზმის ერესი

კონსტანტინეპოლის პატრიარქის, ბართლომეოსის უკრაინაში შეჭრამ მთელს მართლმადიდებელ ეკლესიაში დიდი რყევები გამოიწვია, რაც არ წყდება უკვე რამდენიმე თვეა. სხვადასხვა ქვეყნის მართლმადიდებლები განცვიფრებულნი და შეძრწუნებულნი შესცქერიან, თუ როგორ აცხადებს უცებ თავის კანონიკურ ტერიტორიად პატივცემული და ღირსეული ეკლესიის საჭეთმპყრობელი იმას, რაც სამას წელზე მეტია ყველას მიერ, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, აღიარებული იყო სხვა ადგილობრივი ეკლესიის ნაწილად, ამასთან, იმუქრება, რომ სქიზმატებად გამოაცხადებს იმათ, ვისთანაც ევქარისტიულ ერთობაში იმყოფება ყველა ადგილობრივი ეკლესია {იგულისხმება მიტროპოლიტი ონოფრე და მისი მრევლი}. 

პატრიარქი ბართლომეოსი თითქოსდა ვერ ამჩნევს, რომ მისმა მოქმედებამ გამოიწვია სახელმწიფოს მხრიდან უკრაინის კანონიკური ეკლესიის წინააღმდეგ დევნის დაწყება; „ტომოსის მიღება“ ხომ ერთ-ერთი მთავარი წინასაარჩევნო პუნქტია უკრაინის მოქმედი პრეზიდენტისა, რომელსაც მომავალ გახაფხულზე მეორე ვადით სურს გაპრეზიდენტება. და აი, უკრაინის კანონიკური მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელთმთავრებს ხალიჩაზე იბარებენ საერო ჩინოვნიკები და გადასცემენ კონსტანტინეპოლის პატრარქის წერილებს, მღვდლები კი „პროფილაქტიკური საუბრებისათვის“ მიჰყავთ უშიშროების სამსახურში – სუკ-ის მემკვიდრე უკრაინულ ორგანიზაციაში, ხოლო მონოზვნებს მონასტრებიდან გაძევებით ემუქრებიან.

პატრიარქი ბართლომეოსი თავის მოქმედებებს „უკრაინისათვის ავტოკეფალიის ბოძებას“ უწოდებს, თუმცა, ამასთან, უკრაინელი მართლმადიდებლების ორი მესამედი იმ ეკლესიის მრევლია, რომელსაც არ უთხოვია მისთვის ავტოკეფალია და უარს ამბობს მის მიღებაზე. ისტორიაში ალბათ პირველად ვხედავთ ძალადობრივად „ავტოკეფალიის მინიჭებას“, რაც ბევრ რამეზე დაფიქრებას გვაიძულებს. 

გასული თვეების განმავლობაში სხვადასხვა ადგილობრივი ეკლესიის მხრიდან მრავალი კრიტიკული სტატია და გამოსვლა გამოჩნდა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მოქმედებათა მისამართით. თუმცა მისი წარმომადგენლების მხრიდანაც გამოქვეყნდა აპოლოგეტური სტატიები და გაჩაღებული პოლემიკა მალე ისტორიულ წიაღსვლებში ჩაიძირა: მკითხველს სთავაზობენ მე-17 საუკუნის ტექსტიდან ამა თუ იმ ფრაზის სხვადასხვანაირ ინტერპრეტაციას. ეს თემებიც, უპირობოდ, ფრიად მნიშვნელოვანია, მაგრამ მეფიქრება, რომ გაცილებით მნიშვნელოვანია, ამ მოვლენას უფრო ფართო კონტექსტში შევხედოთ და წარმოშობილი რყევების მიზეზები გამოვარკვიოთ.  ამისათვის ორ კითხვას უნდა გავცეთ პასუხი.

პირველი კითხვა: წარმოადგენს თუ არა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს ამჟამინდელი მოქმედება უკრაინაში უპრეცედენტო შემთხვევას?  

სამწუხაროდ, არა. ასეთივე შეჭრა მოხდა ესტონეთშიც 1996 წელს, როდესაც პატრიარქმა ბართლომეოსმა ზიარებაში მიიღო იქაური სქიზმატები. თავიდანვე აღვნიშნავთ, რომ შეცდომა იქნებოდა, ამ მოქმედებათა ახსნა ამ კონკრეტული პატრიარქის პიროვნებაში გვეძებნა, ვინაიდან მსგავს ქმედებებს მისი წინამორბედნიც ახორციელებდნენ, დაწყებული 1920 წლიდან, ავად სახსენებელ მელეტი IV-ის(მეტაკსაკისი) დროიდან. 1923 წელს მან მიიტაცა და თავის იურისდიქციას დაუმორჩილა რუსეთის ეკლესიის სამრევლოები ფინეთსა და ესტონეთში; შემდეგ წელიწადს  რუსეთის ეკლესიას მოწყვიტა პოლონეთში არსებული ეპარქიები და თვითნებურად გამოაცხადა ისინი „ავტოკეფალიებად“. 1936 წელს კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა თავისი იურისდიქცია გამოაცხადა ლატვიაში, ხოლო მანამდე, ხუთი წლით ადრე, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ნების საწინააღმდეგოდ შეიყვანა საკუთარ იურისდიქციაში რუსული ემიგრანტული სამრევლოები დასავლეთ ევროპაში და საკუთარ საეგზარქოსოდ გარდააქცია (არცთუ დიდი ხნის წინ მანვე გააუქმა).  

არ შეიძლება, არ აღვნიშნოთ, რომ შეჭრისა და მიტაცების მოხსენიებული აქტები სწორედ იმ დროს განხორციელდა, როდესაც მართლმადიდებელი ეკლესია რუსეთში უპრეცედენტო დევნას განიცდიდა უღმერთო სახელმწიფოს მხრიდან და სიტყვასიტყვითი გაგებით, სისხლისგან იცლებოდა. თუკი კომუნისტები იპყრობდნენ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ტაძრებსა და მონასტრებს ქვეყნის შიგნით, კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო ამას ქვეყნის გარეთ აკეთებდა.

თუმცა არ იქნებოდა მართალი, გვეთქვა, რომ აღნიშნული ქმედებები მხოლოდ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ ხორციელდებოდა. 1920-იან წლებში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ მიაღწია ელადის ეკლესიის განდევნას აშშ-დან და ავსტრალიიდან, ხოლო 1986 წელს გააუქმა და შთანთქა ალექსანდრის ეკლესიის ამერიკული საეგზარქოსო, ხოლო სულ ახლახან, 2008 წელს, პატრიარქმა ბართლომეოსმა მიაღწია იმას, რომ იერუსალიმის ეკლესიამ უარი განაცხადა თავის სამრევლოებზე აშშ-ში, და კონსტანტინეპოლის იურისდიქციაში მათ გადაცემაზე დათანხმდა. 

თუმცა ასეთი მოქმედებები ყოველთვის გამარჯვებით არ სრულდებოდა. მაგალითად, 1931 წელს კონსტანტინეპოლის პატრიარქი ფოტი II წარუმატებლად ცდილობდა, საკუთარ იურისდიქციაში მოექცია სერბეთის ეკლესიის სამრევლოები. იგი პატრიარქ ბარნაბას წერდა: „ყველა საეკლესიო თემი, რომელიც დიასპორაში და მართლმადიდებელი ავტოკეფალიური ეკლესიების საზვრებს გარეთ არსებობს, მიუხედავად მისი ეროვნულობისა, საეკლესიო დამოკიდებულებით ჩვენს წმინდა საპატრიარქო საყდრის მორჩილებაში უნდა იყოს“. მაგრამ სერბეთის ეკლესიამ არ დაუთმო, არ დაემორჩილა ის ამ მოთხოვნას, ისევე, როგორც რუმინეთის ეკლესია.

თუკი მე-20 საუკუნეში კონსტანტინეპოლელი პატრიარქების მცდელობა უმთავრესად მართლმადიდებლური დიასპორის დაქვემდებარებაზე იყო მიმართული, 21-ე საუკუნეში უკვე ექსპანსია დაიწყო თვით ავტოკეფალიური ეკლესიების ტერიტორიებზე. 

როდესაც უკრაინულ საკითხში თავისი მოქმედებების კრიტიკას პასუხობს, პატრიარქი ბართლომეოსი ცდილობს, ეს ნაციონალური განსხვავებით ახსნას, აქაოდა, მთელი პრობლემა ისაა, რომ „ჩვენი სლავი ძმები ვერ იტანენ მსოფლიო პატრიარქის პირველობას და მართლმადიდებლობაში ჩვენს ერს“. ეს თავისთავად რასისტული გამონათქვამი, რომელიც ეთნოფილეტიზმის მწვალებლობის განსაზღვრებაში ჯდება,  წარმოთქმულ იქნა ბერძნულ საზოგადოებაში მხარდაჭერის მოსაპოვებლად; ეს იყო ერთგვარი მცდელობა, ეთამაშათ ნაციონალური სოლიდარობის გრძნობაზე. თუმცა ის ოდნავადაც არ გამოხატავს რეალურ სიტუაციას, რადგან საბერძნეთის სხვა ეკლესიებთან მიმართებითაც კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო არანაკლები სისატიკით მოქმედებდა.

ასე, მაგალითად, 2003 წელს პატრიარქმა ბართლომეოსმა ელადის მართლმადიდებელი ეკლესიისგან მოულოდნელად მოითხოვა, რომმისი კონტროლის ქვეშ გადაეცა საბერძნეთის ე.წ. „ახალი ტერიტორიების“ 36 ეპარქია; თუნდაც იმ ნაწილში, რომ ამ კათედრებზე თავად მას დაედგინა მღვდელთმთავრები. ელადის ეკლესიის სინოდმა ამ მოთხოვნას უარით უპასუხა და მისმა მაშინდელმა საჭეთმპყრობელმა, ათენის მთავარეპისკოპოსმა ქრისტოდულემ განაცხადა, რომ ასეთ მოთხოვნაზე დამორჩილება ელადის მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალიურობის ფაქტის დოსკრედიტაცია იქნებოდა. 

მას შემდეგ, რაც ახალი მთავარიერარქები ელადის ეკლესიაში პატრიარქ ბართლომეოსის დაუკითხავად დაადგინეს, ამ უკანასკნელმა 2004 წლის 30 აპრილს  კონსტანტინეპოლის ეკლესიის ელადის ეკლესიასთან ევქარისტიული კავშირის გაწყვეტა გამოაცხადა. როდესაც რუსეთის ეკლესიამ ახლახან ზიარება გაწყვიტა კონსტანტინეპოლთან პროტესტის ნიშნად და ეს შეგონების უკიდურეს ზომად გამოიყენა მისი უკანონო შეჭრისათვის თავის კანონიკურ ტერიტორიაზე, ბევრმა ეს გადაწყვეტილება გააკრიტიკა, როგორც ზედმეტად მძაფრი. თუმცაღა თავად კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ იმავე ზომას მიმართა საბერძნეთის სხვა ადგილობრივ ეკლესიაზე ზეგავლენის მოსახდენად. 

შედეგად, ელადის ეკლესიამ ვერ გაუძლო ამ ზეწოლას და საბოლოოდ დაემორჩილა – გადასცა „ახალი ტერიტორიები“ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მმართველობაში. ნუთუ ეს იმიტომ მოხდა, რომ მისი მღვდელთმთავრები პატრიარქ ბართლომეოსის მოქმედებათა სამართლიანობაში დარწმუნდნენ? არა! ელადის ეკლესიამ თავის გადაწყვეტილებას უწოდა „სამსხვერპლო აქტი საეკლესიო მშვიდობის შენარჩუნების მიზნით“.  

მაგრამ ამ მსხვერპლგაღებამ შეუწყო კი ხელი მშვიდობის შენარჩუნებას?  სამწუხაროდ, არა. ზემოთ მოყვანილი ისტორიული ფაქტები ნათლად აჩვენებს, რომ  სხვადასხვა ეკლესიის მიერ გაღებული მსხვერპლი და დათმობები კიდევ უფრო უხსნიდა კონსტანტინეპოლის პატრიარქებს მადას და სულ ახალ-ახალი მტაცებლური მოქმედებებისათვის აღძრავდა.

და აი, ელადის ეკლესიის კანონიკურ ტერიტორიაზე შეჭრის შემდეგ, კიდევ უფრო მასშტაბური და აღმაშფოთებელი შეჭრა მოხდა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკურ ტერიტორიაზე, კერძოდ, უკრაინის ავტონომიურ ეკლესიაში. რა მოხდებოდა, ამ კონფლიქტში რუსეთის ეკლესიაც ელადის ეკლესიის მაგალითისამებრ რომ მოქცეულყო? დააცხრობდა თუ არა ეს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მადას? შეიძლება თუ არა, იმედი გვქონოდა, რომ ამის შემდეგ არც ერთი ეკლესია მსგავსი ძალადობის ქვეშ არ აღმოჩნდებოდა მისი მხრიდან? რომ უკრაინაში ყველაფერი დასრულდებოდა?

სამწუხაროდ, არა. პატრიარქმა ბართლომეოსმა უკვე დააანონსა, რომ მსგავსადვე აპირებს მაკედონიაში შეჭრასაც, რომელიც სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკური ტერიტორიაა; თავდაპირველად „უკრაინისა“ და „მაკედონიის“ საკითხები ერთდროულად განიხილებოდა. 

2018 წლის 9 აპრილს პატრიარქ ბართლომეოსს შეხვდა უკრაინის პრეზიდენტი პეტრე პოროშენკო, 10 აპრილს კი – მაკედონიის პრეზიდენტი ჯორჯ ივანოვი. ორივე პრეზიდენტმა სთხოვა მას თავიანთი ქვეყნების სქიზმატური საზოგადოებებისათვის კანონიკური სტატუსი მიენიჭებინა და ორივე მათგანი ამ შეხვდრებიდან ოპტიმისტური პროგნოზებით გამოვიდა, რაც მათ საჯარო გამოსვლებში გაჟღერდა.

30 მაისს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სინოდმა დაიწყო სქიზმატური „მაკედონიის მართლმადიდებელი ეკლესიის“ სტატუსის განხილვა, რომელმაც ზუსტად ისე, როგორც უკრაინელმა სქიზმატებმა, მას თხოვნა გაუგზავნეს აღიარების თაობაზე. ხოლო 11 ივნისს პატრიარქმა ბართლომეოსმა სახალხოდ განაცხადა: „როდესაც დედა ეკლესია ეძებს ჩვენი უკრაინელი და სკოპიელი ძმების ცხონების გზებს, იგი ამ დროს თავის სამოციქულო ვალდებულებას ასრულებს. ჩვენი ვალი და პასუხისმგებლობაა, კვლავ მივიყვანოთ ეს ხალხები ეკლესიურ სამართლიანობასთან და კანონიკურ წესრიგთან“. 

ყველა ეს ნაბიჯი იმაზე მიუთითებს, რომ კონსტანტინეპოლი ერთდროულ შეჭრას გეგმავდა უკრაინასა და მაკედონიაში იქაური სქიზმატების აღიარებით და იმ ადგილობრივი ეკლესიების ნების საწინაღმდეგოდ, ვის კანონიკურ ტერიტორიაზეც მდებარეობს აღნიშნული მიწები. თუმცა, როგორც ყოველმხრივ ჩანს, სწორედ ამ უკიდურესად მკაცრმა პოზიციამ, რომელიც რუსეთის ეკლესიამ დაიკავა უკრაინაში შეჭრასთან დაკავშირებით, აგრეთვე, აშკარა უკმაყოფილებამ სხვა ადგილობრივი ეკლესიების მხრიდან, პატრიარქი ბართლომეოსი აიძულა, გადაედო სერბეთის ეკლესიის ტერიტორიაზე შეჭრა. მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, მიბრუნებულიყვნენ გამონაცად ტაქტიკას – ადგილობრივი ეკლესიების სათითაოდ გატეხვას. და უეჭველია, რომ თუკი სრულიად მსოფლიოს მართლმადიდებლობა შეეგუება უკრაინაში აღსრულებულ უკანონობას, მაშინ მაკედონიის რიგიც დადგება. მაგრამ იქნება კი მაკედონია უკანასკნელი მსხვერპლი? რიტორიკული კითხვაა, რამეთუ პასუხი ცხადია. არც ერთი ადგილობრივი ეკლესია არ არის დაზღვეული საკუთარ ტერიტორიაზე კონსტანტინეპოლის შეჭრისგან. და თუნდაც ამჟამად არ არსებობს ამისათვის წინაპირობა, მაგალითად, რუმინეთში ან ბულგარეთში, მაინც, როდესაც მდგომარეობა შეიცვლება და საბაბი გაჩნდება, ეჭვს არ იწვევს, რომ პატრიარქი ბართლომეოსი ან მისი მემკვიდრენი ამით აუცილებლად ისარგებლებენ.

დიდი ალბათობით, სერბეთის შემდგომი სამიზნე კონსტანტინეპოლისთვის საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკური ტერიტორიაა – აფხაზეთში არსებული რთული მდგომარეობის გამო, სადაც უკვე არიან სქიზმატები, რომლებიც ადგილობრივი საეკლესიო საკითხების გადაჭრას კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოსადმი დაქვემდებარებით ცდილობენ. მათ უკვე გამოაცხადეს „აფხაზეთის წმინდა სამიტროპოლიტო“ და 2012 წელს შეხვდნენ კიდეც პატრიარქ ბართლომეოსს, ხოლო 2016 წელს ხელმეორედ მიმართეს მას თხოვნით „აფხაზეთის ეკლესიის პრობლემის გადასაჭრელად“.   

ახლანდელ გეოპოლიტიკურ პირობებში შეჭრა ნაკლებსავარაუდოა, მაგრამ თუ ეს პირობები მომავალში შეიცვალა, მაშინ ეს უდავოდ მოხდება და კოსტანტინეპოლის პატრიარქს ვერაფერი შეუშლის ხელს კვლავ განცხადოს, რომ „თავის სამოციქულო მოვალეობას“ ასრულებს აფხაზეთში „მათი ძმების გადასარჩენად“.  

ახლა მეორე კითხვაზე გადავიდეთ: რა დგას კონსტანტინეპოლის პატრიარქების ყველა ამ ქმედების უკან? რატომ მიაჩნიათ, რომ ამის უფლება აქვთ და ამით რა მიზნებს ისახავენ? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად არ გვჭირდება კონსპიროლოგიის მოშველიება ან ვარაუდების აწყობა – ამისათვის სავსებით საკმარისია, ყურადღება მივაქციოთ საჯაროდ გამოთქმულ სიტყვებს.

ექსპანსიის როგორც ყველა მოხსენიებული, ისე სხვა მრავალი ჩვენ მიერ მოუხსენიებელი (სტატიის ფორმატის გათვალისწინებით) შემთხვევის უკან დგას განსაკუთრებული ეკლესიოლოგიური სწავლება მართლმადიდებელ ეკლესიაში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს გამორჩეულობის შესახებ.

სექტემბრის დასაწყისში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მღვდელთმთავართა სინაქსისზე პატრიარქმა ბართლომეოსმა განაცხადა, რომ „მსოფლიო საპატრიარქო მართლამდიდებლობას საფუარად ემსახურება, რომელიც ეკლესიისა და ისტორიის „მთელ ცომს აფუებს“ (გალ. 5:9)... მართლმადიდებელი ეკლესიის დასაბამი – მსოფლიო საპატრიარქოა, „მასში ცხოვრებაა, და ეს ცხოვრება ეკლესიების სინათლეა“... მართლმადიდებლობა ვერ იარსებებს მსოფლიო საპატრიარქოს გარეშე... მსოფლიო პატრიარქი, როგორც თავი მართლმადიდებელი სხეულისა... თუკი მსოფლიო საპატრიარქო დატოვებს მართლმადიდებელთშორის სცენას, მაშინ ადგილობრივი ეკლესიები გახდებიან „როგორც უმწყემსო ცხვრები“ (მთ. 9:36)“.

ეს შეიძლება შევავსოთ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სხვა წარმომდგენლების გამონათქვამებით. აი, მაგალითად, ადრიანეპოლის მიტროპოლიტ ამფილოქეს სიტყვები: „რა იქნებოდა მართლმადიდებელი ეკლესია მსოფლიო საპატრიარქოს გარეშე? პროტესტანტიზმის ერთ-ერთი ნაირსახეობა... წარმოუდგენელია, რომ  რომელიმე ადგილობრიმა ეკლესიამ გაწყვიტოს კავშირი [მსოფლიო საპატრიარქოსთან], რადგან მისგან გამომდინარეობს მისი მყოფობის კანონიკურობა“[1]. 

აი, ეს კი პროტოპრესვიტერ გიორგი ცეცისის სიტყვებია: „კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო, მოსწონს ეს ვინმეს თუ არა, მართლმადიდებლობის მესაჭეა, მისი ერთობის ხილული ნიშანია და იმ ინსტიტუტის ნორმალური ფუნქციონირების გარანტია, რომელსაც „მართლმადიდებელი ეკლესია ჰქვია“ [2]. 

როგორც ვხედავთ, საქმე ძალიან შორს შევიდა. თუკი ყველაფერი იმის მტკიცებით დაიწყო, რომ მას უნდა დაქვემდებარებოდა დიასპორაში არსებული ყველა ეკლესია, ახლა საქმე იქამდე მივიდა, რომ კონსტანტინეპოლის პატრიარქი, თურმე, მთელი მართლმადიდებლობის წინამძღვარია, მართლმადიდებელი სხეულის თავია, მის სამსჯავროს ექვემდებარება ყველა ეკლესიის მღვდელთმთავარი, ხოლო ადგილობრივი ეკლესიების წინამძღვრები მისთვის არიან როგორც მწყემსისთვის ცხვრები, და მის გარეშე მართლმადიდებელი ეკლესია საერთოდ არ იქნებოდა მართლმადიდებლური.   

ნუთუ ეს ის არის, რაც ყველას, ყველგან და ყოველთვის სწამდა? ნუთუ ეს მტკიცებულება არ აკვირვებს იმათ, ვინც ოდნავ მაინც გაცნობილია ეკლესიის ისტორიას? როგორც ცნობილია, მართლმადიდებლური სამყაროს მხრიდან რომის ეპისკოპოსის განსაკუთრებულ პირველობაზე პრეტენზიაც კი უარყოფილია, როგორც მწვალებლობა; კონსტანტინეპოლის ეპისკოპოსებს კი კიდევ უფრო ნაკლები საფუძველი აქვთ მსგავსი მოთხოვნებისათვის თუნდაც იმიტომ, რომ მე-4 საუკუნემდე კონსტანტინეპოლი არ არსებობდა. მაშ ვინ იყო მაშინ ეკლესიის დასაბამი, საფუარი, ცხოვრება და ნათელი? მართლმადიდებლობა მშვენივრად ართმევდა თავს საკუთარ ამოცანებს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს გარეშეც თავისი ისტორიის ერთ-ერთ ყველაზე დიდებულ პერიოდში. თუმცა კონსტანტინეპოლის კათედრის წარმოქმნის შემდეგ, როგორც ცნობილია, მრავალჯერ აღმოჩენილან მის ტახტზე მწვალებლები.   არ იქნება შეცდომა თუ ვიტყვით, რომ კონსტანტინეპოლის საყდარს მწვალებლები უფრო ხშირად იკავებდნენ, ვიდრე რომელიმე სხვა უძველეს საპატრიარქო კათედრას. და ეს პერიოდები წლობით, ზოგჯერ კი ათწლეულობითაც კი გრძელდებოდა. ამის შემდეგ როგორ შეიძლება ითქვას, რომ მართლმადიდებლობა ვერ იარსებებს მსოფლიო საპატრიარქოს გარეშე და რომ სწორედ მისგან იღებს ყველა დანარჩენი ეკლესია თავის კანონიკურობას? იმ დროში ზუსტადაც რომ პირიქით იყო: ეკლესიების კანონიკურობა და მართლმადიდებლობა განისაზღვრებოდა კონსტანტინეპოლის საყდართან ზიარების არქონით (და, რა თქმა უნდა, სარწმუნოების სიწმინდის დაცვით).  

ძნელი არ არის დავინახოთ, რომ საქმე გვაქვს ახალ და ცრუ სწავლებასთან, რომელსაც კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო ქადაგებს. სწორედ ეს სწავლებაა წყარო და, იმავდროულად, თეორიული საფუძველი ყველა მისი ანტიკანონიკური შეჭრისა უკანასკნელი ასი წლის განმავლობაში, – დაწყებული ფინეთიდან და დამთავრებული უკრაინით.  

ნებისმიერი ახალი ცრუმოძღვრება, რომელიც ეკლესიაში წარმოიშობოდა, ყოველთვის აწყდებოდა წინააღმდეგობასა და კრიტიკას, და ახლაც ასეა საქმე განსახილველ სწავლებასთან მიმართებით.

ჯერ კიდევ წმინდა აღმსარებელი, მოსკოვის პატრიარქი ტიხონი 1924 წელს კოსტანტინეპოლის პატრიარქ გრიგოლ VII-ს წერდა: „ჩვენ არცთუ მცირედ შევძრწუნდით და განვცვიფრდით იმის გამო რომ... კონსტანტინეპოლის ეკლესიის მეთაური ჩვენთან, – როგორც სრულიად რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიერ წინამძღვართან და  მეთაურთან, – ყოველგვარი წინასწარი მოლაპარაკების გარეშე, ერევა რუსეთის ავტოკეფალიური ეკლესიის შიდა ცხოვრებასა და საქმეებში. წმინდა კრებები (იხ. მეორე მსოფლიო კრების მე-2 და მე-3 კანონები და სხვ.) კონსტანტინეპოლის ეპსკოპოსისთვის აღიარებდნენ მხოლოდ პატივის პირველობას, მაგრამ არ აღიარებდნენ და არ აღიარებენ ხელმწიფობის პირველობას“.   

ეს იყო ნათქვამი იმის პასუხად, რომ მაშინ კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა აღიარა კომუნისტური რეჟიმის მიერ მხარდაჭერილი სქიზმატი-განმაახლებლები, წმინდა მვდელთმთავარ ტიხონს კი მოუწოდებდა, წასულიყო კათედრიდან და გაეუქმებინა რუსეთის ეკლესიის საპატრიარქო.

თავის მხრივ, წმინდა მღვდელთმთავარი იოანე (მაქსიმოვიჩი) 1938 წელს აღნიშნავდა, რომ მოხსენიებული ცრუსწავლების გამოჩენა დროში დაემთხვა იმ მოვლენას, როდესც მე-20 ს.-ის დასაწყისში გაჩაღებული ომის შედეგად, კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ თითქმის მთელი სამწყსო დაკარგა თავის კანონიკურ ტერიტორიაზე. ამდენად, დანაკარგის კომპენსირება  მან  სხვა ეკლესიების მიმართ ექსპანსიების გზით გადაწყვიტა.

წმინდა იოანეს თანახმად, „მისი მფლობელობიდან გამოსული ეპარქიების, ასევე, თურქეთის საზღვრებში საკუთარი პოლიტიკური მნიშვნელობის დანაკარგის შევსება, მსოფლიო საპატრიარქომ იმ ოლქების დაქვემდებარებით მოისურვა, რომლებშიც იმ დროისათვის არ ფუნქციონირებდა მართლმადიდებლური ეპარქია, ასევე – იმ სახელმწიფოთა ეკლესიებისა, სადაც ხელისუფლება არ არის მართლმადიდებელი... იმავდროულად ხდება რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ცალკეული ნაწილების დაქვემდებარება, რომლებიც რუსეთისგან მოწყვეტილი აღმოჩნდა... უზომოდ აღვივებს რა საკუთარ სურვილებს რუსული ოლქების დაქვემდებარებასთან დაკავშირებით, კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო მოსკოვის საპატრიარქოსთან კიევის შეერთების უკანონობაზეც ალაპარაკდა... მისი შემდგომი თანმიმდევრული ნაბიჯი იქნებოდა მთელი რუსეთის კონსტანტინეპოლის იურისდიქციად გამოცხადება“.  

სინამდვილეში, როგორც წმინდა მღვდელთმთავრი იოანე აღნიშნავს, „მსოფლიო საპატრიარქო... დაკარგა რა ჭეშმარიტების სვეტის მნიშვნელობა და თავად იქცა გაყოფის წყაროდ და უზომო მთავრობისმოყვარეობით შეპყრობლი, საცოდავ სანახაობას წარმოადგენს, რაც სამეფო ქალაქის ისტორიის ყველაზე უღირს ჟამს გვაგონებს“[3]. 

კიდევ უფრო მეტი სიზუსტით საუბრობდა აღნიშნული პრობლემის შესახებ ღირსი სილუანე ათონელის მოწაფე არქიმანდრიტი სოფრონი (სახაროვი). 1950 წელს იგი წერდა: „ჩვენს დროში ჩვენი წმინდა ეკლესიის წიაღში გამოჩნდა მის შესახებ დოგმატური სწავლების შერყვნის უდიდესი საშიშროება... თქვენ იკითხავთ: რითია ამაჟამად გამოხატული ეს შერყვნა? ვპასუხობთ: კონსტანტინეპოლის ნეო-პაპიზმით, რომელიც თეორიული ფაზიდან პრაქტიკულში გადასვლას ლამობს...

[ამ სწავლების მომხრეებმა] თავიდან  აღიარეს კონსტანტინეპოლის იურისდიქციული უფლება... შემდეგ დაიწყეს მისთვის მსოფლიო ეკლესიაში უმაღლესი სააპელაციო ინსტანციის უფლების მინიჭება, სწორედ იმ უფლებისა, რომელზე პრეტენზიამაც რომის მხრიდან გამოიწვია ეკლესიების დიდი და საბოლოო გახლეჩა (1054 წ.)... გამოაცხადეს რა განვითარების რომაულ-კათოლიკური პრინციპი, მათ სცნეს კონსტანტინეპოლის განსაკუთრებული უფლება მსოფლიოში არსებულ მთელს მართლმადიდებლურ დიასპორაზე, რითაც ეს უფლება ჩამოართვეს სხვა ავტოკეფალიურ ეკლესიებს საკუთარ დიასპორებთან მიმართებით... [კონსტანტინეპოლს] სხვა ავტოკეფალიური ეკლესიები უკვე დამცრობილად მიაჩნია თავისთან შედარებით: კონსტანტინეპოლი ყველაფერია, იგი მსოფლო ეკლესიაა, სხვები კი მისი მხოლოდ ნაწილებია, და იმდენად მიეკუთვნებიან მსოფლიო ეკლესიას, რამდენადაც დაკავშირებულნი არიან კონსტანტინეპოლთან.

რომელი ჭეშმარიტი ქრსტიანი შეიწყნარებს ამ სიტყვას? ე.ი. თუ წარმოვიდგენთ, რომ ამა თუ იმ სახის კატასტროფის შედეგად პირისაგან მიწისა აღიგავა პირველი და მეორე რომი, თურმე მსოფლიო დარჩება ღმერთთან ჭეშმარიტი კავშირის გარეშე, რადგან გაქრება მასთან დამაკავშირებელი რგოლი! არა, ეს უცხო ხმაა (ინ. 10:5). ეს არ არის ჩვენი ქრისტიანული სარწმუნოება.

ნუთუ საჭიროა იმის თქმა, რომ პაპიზმის ამგვარი ფორმა ისევე წარმოადენს ეკლესიოლოგიურ ერესს, როგორც რომის პაპიზმი?.. ჩვენ უარვყოფთ ნებისმიერ „რომს“: პირველსაც, მეორესაც, მესამესაც, თუკი საუბარია ჩვენი ეკლესიის ყოფაში სუბორდინაციის პრინციპის შემოტანაზე. რომის იქნება ის პაპიზმი თუ კონსტანტინეპოლის, მოსკოვის, ლონდონის, პარიზის თუ ნიუ-იორკის, ანთუ სხვა ნებისმიერის, ჩვენ ყველა მათგანს უარვყოფთ, როგორც ქრისტიანობის შემრყვნელ ეკლესიოლოგიურ ერესს“ [4]. 

ამ პრობლემაზე არა მხოლოდ რუსი საეკლესიო, არამედ სხვა ადგილობრივი ეკლესიების მწერლებიც წერდნენ. მაგალითად, სერბეთის ეკლესიიდან დეკანოზი რადომირ პოპოვიჩი კონსტანტინეპოლის ეკლესიის აღნიშნული სწავლების შესახებ შენიშნავს, რომ „აზროვნების ეს სახე იმას გვაგონებს, რაც რომში მოხდა... აქ უკვე ლაპარაკია არა მხოლოდ კონსტანტინეპოლის ეპისკოპოსის პატივის აღმატებულობაზე, არამედ ფაქტიურად მთელს მართლმადიდებლურ სამყაროზე განსაკუთებული ხელმწიფების პრეროგატივების სრულ პაკეტზე... ეს, სამწუხაროდ, რომის ეპისკოპოსის პრეტენზიების იდენტურია, ამიტომ ბევრი ადამიანი სამართლიანად საუბრობს ახალი პაპის გამოჩენაზე“[5].   

აი, ეს კი ანტოქიის ეკლესიის ერთ-ერთი მღვდელთმთავრის, ავსტრალიისა და ახალზელანდიის მთავარეპისკოპოს პავლეს სიტყვებია: „განათლებულ წრეებში კარგადაა ცნობილი, რომ კონსტანტინეპოლის პატრიარქს არ გააჩნია იგივე მდგომარეობა  მართლმადიდებელი ეკლესიის საეკლესიო იერარქიაში, როგორიც აქვს რომის ეპისკოპოსს კათოლიკურ ეკლესიაში. კონსტანტინეპოლის პატრიარქი არ არის რომის პაპი აღმოსავლეთში. ასევე, განათლებულ მართლმადიდებელ წრეებში კარგადაა ცნობილი, რომ ძველად იყო შემთხვევები, როცა კონსტანტინეპოლის პატრიარქები მსოფლიო თუ სხვა ადგილობრივ კრებებზე ერეტიკოსებად იქნენ შერაცხულნი... კოსტანტინეპოლის პატრიარქი არ არის მართლმადიდებლობის ხმა და მას არ შეუძლია მართლმადიდებლობაში სტანდარტები დაადგინოს“[6]. 

აი, რას წერს დეკანოზი ბოჟიდარ გლავეევი ბულგარეთის მართლმადიდებელი ეკლესიიდან: „კონსტანტინეპოლის პატრიარქი... განაგრძობს რა სვლას საბოლოო მიზნისაკენ, გადადის თავისი უფლებამოსილების კიდევ უფრო საგანგაშო გაფართოებაზე – მის ამაღლებაზე აღმოსავლელი პაპის რანგამდე, და არა მხოლოდ პატივით, არამედ ხელმწიფების უფლებით... აშკარაა, რომ იგი უკვე მოქმედებს როგორც აღმოსავლელი პაპი და აკეთებს განცხადებას, რომელიცარა მხოლოდ თავისი მრევლის, არამედ „ეკლესიის მთელი სისავსისადმი“ არის  მიმართული... თანამედროვე საეკლესიო სიტუაციის აბსურდობა ისაა,  რომ ნაცვლად იმისა, რომ საეკლესიო სამართალს დაუქვემდებარონ პატრ. ბართლომეოსის დამანგრეველი მოღვაწეობა, ხდება საპირისპირო – კონსტანტინეპოლის საყდრის უფლებამოსილება სულ უფრო ფართოვდება და სულ უფრო შეუსაბამო ხდება საეკლესიო გარდამოცემასთან“[7].

კიდევ ბევრი მსგავსი ციტატის მოყვანა შეიძლება, მათ შორის სხვა ადგილობრივი ეკლესიების საეკლესიო მწერლებისგანაც, მაგრამ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს აღნიშნული ცრუსწავლების მიუღებლობა არ შემოიფარგლება ცალკეული ავტორების გამონათქვამებით – უკვე ადგილი ჰქონდა მის საკრებო განსჯასაც.ეს მოხდა 2008 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სამღვდელთმთავრო კრებაზე. მის საგანგებო დადგენილებაში წერია:

„კრება ღრმა შეშფოთებას გამოხატავს იმ ტენდენციებთან დაკავშირებით... რომლებიც კონსტანტინეპოლის წმინდა ეკლესიის ზოგიერთი წარმომადგენლის გამოთქმებში გამოვლინდა.

გამოდიან რა მართლმადიდებელი ეკლესიის მთელი სისავსის მიერ გაუზიარებელი მეოთხე მსოფლიო კრების 28-ე კანონიდან, ეს იერარქები და ღვთისმეტყველები ახალ ეკლესიოლოგიურ კონცეფციას ავითარებენ, რომელიც გამოწვევა ხდება ზოგადმართლმადიდებლური ერთობისათვის. ამ კონცეფციის თანახმად: ა) მსოფლიო მართლმადიდებლობას მიეკუთვნება მხოლოდ ის ადგილობრივი ეკლესია, რომელიც თანაზიარებაშია კონსტანტინეპოლის საყდართან; ბ) კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს საეკლესიო იურისდიქციას გამორჩეული უფლება აქვს ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც მართლმადიდებლები არიან განთესილნი; გ) ამ ქვეყნებში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო ერთპიროვნულად წარმოადგენს ყველა ადგილობრივი ეკლესიის აზრებსა და ინტერესებს ადგილობრივი სახელმწიფო ხელისუფლების წინაშე; დ) ნებისმიერი მღვდელთმთავარი და კლირიკოსი, ვინც თავისი ადგილობრივი ეკლესიის კანონიკური ტერიტორიის გარეთ მსახურობს, იმყოფება კონსტანტინეპოლის საეკლესიო იურისდიქციაში, თუნდაც ამას თვითონ ვერ აცნობიერებდეს... ე) კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო განსაზღვრავს ეკლესიების გეოგრაფიულ საზღვრებს და თუ მისი აზრი არ ემთხვვეა ამა თუ იმ ეკლესიის აზრს მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით, მაშინ მას შეუძლია, ამ ეკლესიის ტერიტორიაზე საკუთარი იურისდიქცია განავრცოს...

საკუთარ უფლებამოსილებაზე კონსტანტინეპოლის ეკლესიის ამგვარი ხედვა, გადაულახავ წინააღმდეგობაში მოდის მრავალსაუკუნოვან კანონიკურ ტრადიციასთან, რომელსაც ემყარება რუსეთისა და სხვა ადგილობრივი ეკლესიების არსებობა“[8].

მართალია, ამ საკრებო დადგენილებაში იკონომიის მიზეზით არ გამოითქმის თვით სიტყვა „ერესი“, მაგრამ უარყოფილი და დაგმობილი სწავლება აღნიშნულია როგორც „ახალი ეკლესიური კონცეფცია“, რითაც პრობლემა ნიშანდებული ხდება, როგორც დოგმატიკის, და არა მხოლოდ კანონიკის, სფეროში შემავალი საკითხი, რადგან ეკლესიოლოგია („სწავლება ეკლესიის შესახებ“) დოგმატიკის ნაწილია. 2013 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდმა გამოსცა დოკუმენტი „მსოფლიო ეკლესიაში პირველობის საკითხის შესახებ“, სადაც განმარტავს, თუ რატომ არ იღებს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს ახალ სწავლებას:

„ქრისტეს წმინდა ეკლესიაში პირველობა ყველაფერში ეკუთვნის მის თავს – ჩვენს უფალსა და მაცხოვარს იესო ქრისტეს... ეკლესიაში პირველობის სხვადასხვა ფორმა მეორადია ქრისტეს, როგორც ეკლესიის თავის, მარადიულ პირველობასთან მიმართებით... მსოფლიო ეკლესიის დონეზე, – როგორც ადგილობრივ ავტოკეფალურ ეკლესიათა ერთობისა,  რომლებიც ერთ ოჯახში არიან გაერთიანებული სარწმუნოების საერთო აღმსარებლობით და საკრამენტალურ ზიარებაში იმყოფებიან ერთანეთთან, – პირველობა განისაზღვრება წმინდა დიპტიქის შესაბამისად და წარმოადგენს პატივის პირველობას... დიპტიქში რიგითობა ისტორიულად იცვლებოდა... კანონიკური წესები, რომლებსაც წმინდა დიპტიქი ეყრდნობა, არ აძლევს უპირატესს რაიმე ხელმწიფებრივ უფლებამოსილებას ზოგადსაეკლესიო მასშტაბით... იმ ეკლესიურმა დამახინჯებამ, რომელიც უპირატეს იერარქს მსოფლიო დონის მმართველობის ფუნქციებს მიაწერს.. მიიღო სახელწოდება „პაპიზმი“ [9]. ,  

ასევე, თავის სულ ახლანდელ, 2018 წლის 14 სექტემბრის განცხადებაში, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდმა ასეთი კომენტარი გაუკეთა კონსტანტინეპოლის პატრიარქის ზემოთ მოყვანილ სიტყვას: „ეს გამონათქვამები ძნელია, სხვაგვარად შეაფასო, თუ არა მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის გადაწყობის მცდელობად რომაულ-კათოლიკურ მოდელზე... მცდელობად იმისა, რომ დაამტკიცოს თავისი არარსებული და არასდროს არსებული ხელმწიფებრივი უფლებამოსილება მართლმადიდებელ ეკლესიაში“.

ყველა მოყვანილი ციტატა ამტკიცებს, რომ ახალი ცრუ სწავლების გამოჩენა, რომელიც ეკლესიის შესახებ დოგმატს ამახინჯებს, შეუმჩნეველი არ დარჩენილა, – მის სამხილებლად ხმა აღიმაღლეს როგორც ცალკეულმა ავტორებმა, ისე კრებებმა. 

ძალიან სამწუხაროა იმის აღიარება, რომ კონსტანტინეპოლის უძველესი კათედრა კვლავ ერესით დაავადებული აღმოჩნდა, მაგრამ ეს უკვე უბრალო ეჭვი კი არა, აღსრულებული და მრავალჯერ დამოწმებული ფაქტია. სწორედ ეს ერესი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ამოძრავებს კონსტანტინეპოლის პატრიარქებს უკანონო ქმედებების ჩასადენად, მართლმადიდებელ ეკლესიაში იმ ძალაუფლების მისაღებად, რომლებსაც ისინი საკუთარ თავს მიაწერენ. ეს პროცესი არ დასრულდება უკრაინაში ან მაკედონიაში – ყველა ეკლესიას ჯერ არ გადაუცია თავისი საზღვარგარეთული სამრევლოები და არ დაუკმაყოფილებია მისი პრეტენზიები.

ამ პრობლემის გადაჭრა შეუძლებელია რაიმე დიპლომატიური ხერხით, კომპრომისებითა და მოლაპარაკებების მცდელობებით. ყველაფერი ეს უკვე იყო და დადებითი შედეგები არ გამოუღია. წმინდა მღვდელთმთავრის მარკოზ ეფესელის თანახმად, „არაფერი, რაც ეკლესიას ეხება, არ სწორდება კომპრომისის გზით: არაფერია ჭეშმარიტებასა და სიცრუეს შორის“[10].

როგორც ყოველთვის, დოგმატური პრობლემა ეკლესიაში იკურნება მხოლოდ ერესისა და ერეტიკოსების საკრებო დაგმობით, მათი დამხობით და ერეტკოსების მიერ მიტაცებულ კათედრებზე მართლმადიდებელი ეპისკოპოსების დადგინებით.  ეს გზა, რა თქმა უნდა, მტკივნეულია, მაგრამ მხოლოდ მას მივყავართ ეკლესიის სხეულის განკურნებამდე. თანამედროვე მოვლენები კი გვანახებს, რომ ამ პრობლემის ეკლესიური გადაჭრიდან თავშეკავებაც არ არის უმტკივნეულო პროცესი, იმიტომ, რომ უკრაინის კანონიკური ეკლესიის წევრებს უკვე სტკივათ. მაგრამ ისინი შეიძლებოდა ყოფლიყვნენ უკანასკნელი დაზარალებულნი, თუკი ყველა ადგილობრივ ეკლესიას ეყოფოდა ნება, ახალი პაპიზმის საერთო საკრებო განსჯისათვის. თანაც, ერთხელ და სამუდამოდ უნდა განისაჯოს პაპიზმისკენ ნებისმერი ლტოლვა, რათა მომავალში არც ერთ ეკლესიას არ ჰქონდეს მისი სახით საცთური, რომ აღარავინ დაადგეს პირველი და მეორე რომის გზას.

მოწვეულ უნდა იქნეს ყოვლადმართლმადიდებლური კრება, რომელიც ფხიზელ შეფასებას მისცემს როგორც თვით სწავლებას, ისე მის პრაქტიკულ გამოვლინებას –  სხვა ეკლესიების ტერიტორიებზე უკანონო შეჭრას. რა თქმა უნდა, ასეთ კრებას პატრიარქი ბართლომეოსი ნაკლებსავარაუდოა, რომ დაესწროს, – ის ხომ თავისი ცრუსწავლების ჩარჩოებში წინა პლანზე სწევს იდეას, რომ თითქოსდა, ყოვლადმართლმადიდებლური კრებების მოწვევა  მხოლოდ მისი პრეროგატივაა. ამგვარი ლოგიკით იგი არავის მსჯავრს არ ექვედებარება, რადგან აშკარაა, რომ თავად პატრიარქი ბართლომეოსი არასდროს მოიწვევს კრებას საკუთარი სიტყვებისა და მოქმედებების განსასჯელად.

ეს იდეა ეწინააღმდეგება ისტორიას – არც ერთი მსოფლო კრება არ მოუწვევია კონსტანტინეპოლის პატრიარქს, უფრო მეტიც, ზოგიერთი მათგანი ანათემას გადასცემდა ამ კათედრის ერეტიკოს ეპისკოპოსებს, და მსოფლიო კრებების შემდგომ ეპოქაშიც, როცა ამას აუცილებლობა მოითხოვდა, ეკლესია ახორციელებდა სასამართლო ხელისუფლებას კონსტანტინეპოლის პატრიარქებზე. მაგალითად, ფერარო-ფლორენციის უნიის შემდეგ, 1443 წელს, იერუსალიმში შედგა სამი აღმოსავლელი პატრიარქის კრება, რომელმაც განკვეთა კონსტანტინეპოლის მწვალებელი პატრიაქი მიტროფანე.მაშინ მრავალი წლით მართლმადიდებელ ეკლესიაში პატივით პირველი ალექსანდრიის პატრიარქი გახდა – იქამდე, ვიდრე არ მოხერხდა კონსტანტინეპოლის კათედრაზე მართლმადიდებელი იერარქის დადგინება.

2005 წელს პატრიარქმა ბართლომეოსმა მოიწვია ყოვლადმართლმადიდებლური კრება და ამ კრებაზე მიაღწია, იერუსალიმის პატრიარქის ირინეოსის გადაყენებას, – მიუხედავად იმისა, რომ ის მოქმედებები, რომლებიც მას ბრალდებად წაუყენეს, არ იყო კანონიკური ხასიათის დანაშაული და საყდრიდან დამხობას არ ითვალისწინებდა, მით უმეტეს – ხარისხიდან შემდგომი განკვეთით. თავად პატრიარქ ბართლომეოსის მოქმედებები და მტკიცებულებები ბევრად უფრო იმსახურებს პირუთვნელ განხილვას ყოველთა მართლმადიდებელთა კრებაზე.  

ასეთი პირუთვნელი განხილვისას, ცხადია, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ის, რომ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მიერ შემოთავაზებული იდეა, დაწყებული 1922 წლიდან, წინააღმდეგობაში მოდის იმ რწმენასთან, რომელსაც მათივე კათედრის ძველი დროის საჭეთმპყრობელნიც აღმსარებლობდნენ.

მაგალითად, პატრიარქი გერმანე II (1222-1240) ამბობდა: „არსებობს ხუთი საპატრიარქო, თითეულისთვის გარკვეული საზღღვრებით, მაგრამ უკანასკნელ ხანებში მათ შორის სქიზმა წარმოიშვა, რასაც დასაბამი დაუდო კადნიერმა ხელმა,  რომელიც ეკლესიაში ძალაუფლებასა და ბატონობას ეძებდა.ეკლესიის თავი ქრისტეა და მეთაურობის ხელში ჩაგდების ყოველგვარი მცდელობა, მისი სწავლების საწინააღმდეგოა“[11]. სამწუხარიოდ, მისი ახლანდელი მემკვიდრენი თავად ცდილობენ ეკლესიაში ფაქტიური უპირატესობის მიღწევას – ალბათ მიაჩნიათ, რომ ქრისტეს მეთაურობა არასაკმარისია მართლმადიდებლებისათვის. 

თუმცა ძველი დროის კონსტანტინეპოლელი პატრიარქები პირდაპირ აცხადებდნენ, რომ რომის პაპის პრიმატს ეწინააღმდეგებიან არა იმის სურვილით, რომ საკუთარი პრიმატი დაამკვიდრონ. კერძოდ, პატრიარქი ნილოს კერამევსი (1380–1388) პაპ ურბან  VI-ს წერდა: „უსამართლობაა, როცა ზოგიერთები ჩვენ შესახებ  აბობენ, რომ პირველობა გვსურს“[12]. ახლანდელმა პატრიარქმა შეარცხვინა თავისი წინამორბედების სიტყვა, რამეთუ ეს ბრალდებები, სამწუხაროდ, სავსებით სამართლიანი გახადა. 

აი, სიტყვები ოთხი პატრიარქის მრგვილმოსავლელი ეპისტოლიდან (1848 წ.): „ღირსება [რომის კათედრის] უფლებაში კი არ მდგომარეობს, და არც მეთაურობაში, რაც თავად პეტრესაც არასდროს მიუღია, არამედ ძმურ უფროსობაში მსოფლიო ეკლესიის წიაღში და იმ უპირატესობაში, რაც პაპებს მათი ქალაქის სახელგანთქმულობისა და სიძველის გამო მიეცათ... მართლმადიდებლობამ ჩვენთან კათოლიკე ეკლესია უბიწო სასძლოდ შეუნარჩუნა სიძეს, – თუმცა არ გაგვაჩნია არანაირი საერო ზედამხედველობა ან „წმინდა მმართველობა“, არამედ მხოლოდ დდის მიმართ სიყვარულის კავშირითა და გულმოდგინებით ვართ გაერთიანებულნი ერთ რწმენაში – რომელიც სულიწმიდის შვიდი ბეჭდითაა დაბეჭდილი (გამოცხ. 5:1), ანუ შვიდი მსოფლიო კრებით – და ჭეშმარიტების მორჩილებაში“. 

ამ სიტყვების ქვეშ კონსტანტინეპოლის პატრიარქის, ანთიმის ხელმოწერას ვხედავთ, რომელიც, თავისი წინამორბედების მსგავსად, იმავე აზრს იზიარებდა ეკლესიაში პირველობასთან დაკავშირებით, რასაც ახლა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია აჟღერებს. და აი, ამ რწმენას განუდგა თანამედროვე კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო,  თანაც იმდენად აშკარად, რომ ღიად აკრიტიკებს მას და ერესსაც კი უწოდებს, – როგორც ეს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სინოდის ყოფილი მდივნის, არქიმანდრიტ ელპიდიფორეს (ლამბრინიადისი), ამჟამად პრუსიის მიტროპოლიტის, სიტყვებიდან ჩანს. მისი განცხადებით, „მართლმადიდებელ ეკლესიაში პრიმატის უარყოფა, პრიმატისა, რომლის განხორციელებაც მხოლოდ უპირატესს შეუძლია, მწვალებლობაზე ნაკლები ცოდვა არ არის“.

რომის პაპსაც კი მეტი დრო დასჭირდა, სანამ რომის პაპის პრიმატის დოგმატიზირებას მოახდენდა.

 სამწუხაროა იმის აღიარება, რომ სწორედ საბერძნეთის ეკლესიებში გამოეპარათ ამ ერესის წარმოშობა. მიტროპოლიტ სერაფიმეს ზემოთ მოყვანილი სიტყვები უფრო გამონაკლისია. გარკვეული სახის წინააღმდეგობა გაუწია ამას ალექსანდრიის საპატრიარქომ მე-20 ს.-ის შუაში, მაგრამ მერე შეწყვიტა. და ეს იმ პირობებში, როცა პატრიარქ ბართლომეოსს რთულია, პოპულარული ფიგურა უწოდო და ბერძნულ ენაზე არცთუ ცოტა კრიტიკული პუბლიკაცია იძებნება მის შესახებ. მას ბრალს სდებენ კანონიკურ დანაშაულობებშიც, სხვადასხვა მწვალებლობაშიც, მაგრამ მის სამხილებელს ნეოპაპიზმის ერესში, ბერძნულ ენაზე თითქმის ვერაფეს ნახავ. 

ავიღოთ თუნდაც ავად სახსენებელი კრეტის კრება, რომელიც ამდენი ცთუნებისა და გაყოფის მიზეზად იქცა. რაოდენ ბევრი კრიტიკა იყო გამოთქმული მისი მისამართით უჭკვიანესი ადამიანების მხრიდან! მის დოკუმენტებს დოგმატური ცდომილების გამოც კი აკრიტიკებდნენ, მარამ არავის შეუმჩნევია მათში შეღწეული კონსტანტინეპოლის პაპიზმის ერესის მრავალრიცხოვანი მეტასტაზები.თუმცა ჩვენი ღრმა რწმენით, სწორედ კონსტანტინეპოლის პატრიარქისთვის თვითნებურად მიკუთვნებული პრივილეგიების არამართლმადიდებლური აღიარებისთვის იყო ეს კრება მოწვეული. რაიმე ფასეულობას, სხვა ნებისმიერი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ეს დოკუმენტები არ წარმოადგენს, რადგან არანაირ ზოგადმართლმადიდებლურ პრობლემას ისინი არ წყვეტენ.ხოლო კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს სასარგებლოდ კრების დოკუმენტებში არცთუ მცირე რამ წერია, და ქვემოთ ჩვენ ამის რამდენიმე მაგალითს მოვიყვანთ.

თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ პაპიზმის კონსტანტინეპოლისეული ვერსია მთელი ასი პროცენტით არ ემთხვევა რომისეულ ვერსიას; არის მასში გარკვეული თავისებურებანი. მაგალითად, თუკი რომაულ პაპიზმში პაპის ფიგურის აღმატებისას, სხვა დანარჩენი ეპისკოსები მოიზრებიან როგორც ერთმანეთის მიმართ თანასწორნი, კონსტანტინეპოლის პაპიზმის ვერსიაში განსაკუთრებული უფლებები და პრივილეგიები გარკვეული დოზით კონსტანტინეპოლის ეკლესიის მღვდელთმთავრებზეც ვრცელდება. კრეტის კრების დოკუმენტში ეს ჩაწერილია სახელწოდებით „მართლმადიდებლური დიასპორა“. ნაწილში – 2b განწესებულია ეპისკოპოსთა კრების წესრიგი მსოფლიოს არამართლმადიდებლურ ქვეყნებში, კერძოდ, მითითებულია, რომ „კრება უნდა გაიმართოს თითოეული რეგიონის ყველა ეპისკოპოსის მონაწილეობით, კონსტანტინეპოლის ეკლესიას დაქვემდებარებულ ეპისკოპოსთა შორის პირველის თავმჯდომარეობით“.

როგორც ვხედავთ, არა მხოლოდ კონსტანტინეპოლის პატრიარქი, არამედ ყველა მასზე დაქვემდებარებული ეპისკოპოსი უნდა ფლობდეს პირველობის უფლებას ყველა სხვა ადგილობრივი ეკლესიის ეპისკოპოსებთან მიმართებით, რადგან სწორედ ისინი უნდა თავმჯდომარეობდნენ სხვადასხვა იურისდიქციაში მყოფი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსებისგან შემდგარ ადგილობრივ კრებებს – არა უფროსები ასაკით ან ქიროტონიით, არა სათნოებებით ყველაზე შემკობილი, გამოცდილი და ყველასგან პატივცემული, არამედ აუცილებლად კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მღვდელთმთავარი. თითქოს საქმე გვქონდეს ეპისკოპოსების განსაკუთრებულ, უმაღლეს კასტასთან, უფრო აღმატებულთან ყველა დანარჩენ ეპისკოპოსთან შედარებით იმით, რომ ახლოს არიან ეგრეთ წოდებულ „მსოფლიო პატრიარქთან“.   

ამ ლოგიკის ჩარჩოებში კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მღვდლებსაც უნდა ჰქონდეთ ეკლესიაში უპირატესობა სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების მღვდლებთან მიმართებით, ხოლო კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს ერისკაცები უნდა ითვლებოდნენ უფრო მაღალი სტატუსის მატარებლებად, ვიდრე სხვა ეკლესიების ერისკაცები.  

ეს ლათინებმაც კი ვერ მოიფიქრეს! 

კრეტის დოკუმენტების ზოგიერთ ადგილას კონსტანტინეპოლის პატრიარქს მიკუთვნებული აქვს ხელმწიფება მთელს მართლმადიდებელ ეკლესიაზე; ხელშია სასამართლო ხელისუფლებაც. კერძოდ:

„იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომლებიც საყოველთაო ინტერესების შემცველია და მოითხოვს... საყოველთაო მართლმადიდებლურ განხილვას, [ეპისკოპოსთა კრების] თავმჯდომარე მიმართავს მსოფლიო პატრიარქს შემდგომი მოქმედებებისათვის“ (მართლმადიდებლური დიასპორა, 6).

„ყოვლადმართლმადიდებლურ საკითხებზე მსჯელობისას, მსოფლიო პატრიარქი ავლენს მართლმადიდებელი ეკლესიების ერთაზროვან კოსენსუს“ (მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულება დანარჩენ ქრსიტიანულ სამყაროსთან, 10).

„მართლმადიდებლური დიასპორების ტერიტორიებზე ავტონომიური ეკლესიები არ ფუძნდება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამაზე ყოველთა მართლმადიდებელთა თანხმობაა, რასაც  მსოფლიო პატრიარქი უზრუნველყოფს“ (ავტონომია და მისი დაფუძნების წესი, 2).

„უთანხმოების წარმოქმნის შემთხვევაში... მონაწილე მხარეები ერთად ან ცალ-ცალკე მიმართავენ მსოფლიო პატრიარქს, რათა მან მოიძიოს საკითხის კანონიკური გადაწყვეტა“ (ავტონომია და მისი დაფუძნების წესი, 2).

კრეტის კრების ეპისტოლეში შემოთავაზებულია, რომ დაფუძნდეს წმინდა და დიდი კრება, როგორც რეგულარულად მოქმედი ინსტიტუტი. რომლის შეკრების უფლებაც რატომღაც მხოლოდ კონსტანტინეპოლის პატრიარქს ენიჭება, რასაც არანაირი საფუძველი არ გაააჩნია არც ისტორიაში, არც მართლმადიდებელი ეკლესიის ღვთისმეტყველებაში.

ყოვლადმართლმადიდებლური (პანორთოდოქსული)კრების მოწვევის უფლება უნდა ეკუთვნოდეს არა მხოლოდ დიპტიქით უპირველს საჭეთმპყრობელს, არამედ ნებისმიერი ადგილობრივი ეკლესიის მეთაურს. ამის შეზღუდვა მხოლოდ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოსგან, შეუძლებელს ხდის კრების მოწვევას იმ შემთხვევაში, როდესაც რომელიმე ადგილობრივი ეკლესიის საჭეთმპყრობელს პრეტენზია აქვს კონსტანტინეპოლის პატრიარქის მიმართ და ფაქტიურად მას სასამართლოსადმი დაუქვედებარებელს ხდის, რაც მართლმადიდებლობის კანონიკურ წესრიგს ეწინაამდეგება, რომლის თანახმადაც ნებისმიერი მღვდელთმთავარი შეიძლება დაუქვემდებაროს მღვდელთმთავართა სასამართლოს.   

რატომ არ მიაქციეს ყურადღება ყოველივე ამას ბერძენმა მართლმადიდებელმა მწერლებმა, ისევე, როგორც სხვა, კონსტანტინეპოლის პაპიზმის ერესის კიდევ უფრო აღმაშფოთებელ გამოთქმებს, რომლებიც ზემოთ მოვიყვანეთ? ნუთუ ყველა ისინი ამ მწვალებლობას იზიარებენ? ან იქნებ ნაციონალური სოლიდარობის გამო მზად არიან მასთან შესარიგებლად? ძნელია ამის დაჯერება – მართლმადიდებელი ბერძენი ხალხი ყოველთვის რჩებოდა ჭეშმარიტების ერთგული, რომლის გამოც მისი საუკეთესო წარმომადგენლები არ ერიდებოდნენ მწვალებლობაში აღმოჩენილი კონსტანტინეპოლის პატრიარქების მხილებას. ასე მოქმედებდნენ ღირსი მაქსიმე აღმსარებელი – მონოთელიტი პატრიარქების პერიოდში; წმინდა მღვდელთმთავარი მარკოზ ეფესელი – ფერარო-ფლორენციის უნიის დროს; წმინდა მელეტი აღმსარებელი – ლიონის უნიის დროს. მაგალთების მოყვანა კიდევ შეიძლება. ყველა ამ ბერძენი წმინდანისთვის ჭეშმარიტების ერთგულება პირველ ადგილზე იდგა. რა შეიცვალა ახლა?

ლაპარაკი იმაზე კი არ არის, დადგე „რუსების“ ან „სლავების“ მხარეს, არამედ – დადგე ჭეშამრიტების მხარეს. რამდენი აღმსარებელი და მოწამე დაიტანჯა იმის გამო, რომ არ მიიღო დასავლური პაპიზმი! ნუთუ მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ შთამომავლებს იგივე ერესი მიეღოთ მორჩილად, ოღონდ აღმოსავლური, ბერძნული შეფუთვით? ნუ იყოფინ!

მოკლედ უნდა ვთქვათ კონსტანტინეპოლის პატრიარქის პრეტენზიის შესახებ სასამართლო ხელისუფლებასა და არბიტრაჟზე მთელს მართლმადიდებელ ეკლესიაში, რადგან ეს პრეტენზიებიც იმ შეფუთვის ნაწილია. რა თქმა უნდა, ეს სტატია ეძღვნება დოგმატურ საკითხს და ამიტომ არ განვიხილავთ აქ იმ კანონიკურ საკითხებს, რომლებიც სხვა სტატიებში საკმაოდ კარგადაა განხილული, მაგრამ ერთ რამეს მაინც აღვნიშნავთ: უბრალოდ შეშდები, როცა ერთი მხრივ ისმის განცხადება, რომ „მსოფლიო პატრიარქიპასუხისმგებლობას იღებს საქმეების გადაწყვეტაზე საეკლესიო და კანონიკური წესრიგის მიხედვით“, მეორე მხრივ კი ხედავ, თუ როგორ არღვევს სისტემატურად და ქელავს უამრავ საეკლესიო კანონს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო. მაგალითად, მოციქულთა იმ კანონს, რომელიც კლირიკოსების მეორედ ქორწინებას კრძალავს.  

აქ ბევრი რამის თქმა შეიძლება, მაგრამ ეს ზედმეტად გაადიდებდა ჩვენს სტატიას. თუმცა ერთი მაგალითის განხილვა, ვფიქრობთ, ნამდვილად ღირს, კერძოდ, მთელს ეკლესიაში სასამართლო ხელისუფლებაზე პრეტენზიის გაცხადება. ზემოთ მოხსენიებულ სიტყვაში პატრიარქმა ბართლომეოსმა განაცხადა „კონსტანტინეპოლის ეკლესიის უნიკალურ პრივილეგიაზე – მიიღოს აპელაცია იერარქებისა და მღვდლებისგან, რომლებიც თავშესაფარს ეძებენ ყველა ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიიდან“. საგულისხმოა, რომ ეს განცხადებები კეთდება მეოთხე მსოფლიო კრების მე-9 და მე-17 კანონებზე დაყრდნობით – თითქოს ამ კანონებმა მიანიჭეს კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს ასეთი პრივილეგები და სწორედ ამით მართლდება უკრაინულ საქმეებში მისი ჩარევა და ხარისხაყრილი სქიზმატების ზიარებაში მიღება. 

იმის შესახებ, თუ რამდენად შეესაბამება ასეთი განმარტება ეკლესიის გარდამოცემას, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, თუ მას შევადარებთ ღირსი ნიკოდიმოს მთაწმინდელის განმარტებას მისი ცნობილი წიგნიდან „პიდალიონი“:

„კონსტანტინეპოლელს არ ხელეწიფების იმოქმედოს დიოცეზებში და სხვა საპატრიარქოს საზღვრებში, და ამ კანონით არ ეძლევა მას უფლება უკანასკნელი სააპელაციო ინსტანციისა მთელს ეკლესიაში... ამიტომ მე-17 კანონის განმარტებაში ზონარა ამბობს, რომ ზოგადად ყველა სამიტროპოლიტოს მსაჯულად კი არ დგინდება კონსტანტინეპოლელი, არამედ მხოლოდ მისდამი დაქვემდებარებულზე.

კონსტანტინეპოლელი წარმოადგენს ერთადერთ და უკანასკნელ მსაჯულს მისდამი დაქვემდებარებული მიტროპოლიტებისთვის, მაგრამ არა სხვა პატრიარქებზე დაქვემდებარებულთათვის,იმიტომ, რომ მსოფლიო კრება არის ერთადერთი უკანასკნელი და საყოველთაო მსაჯული ყველა პატრიარქისთვის და სხვა არავინ“.

როგორც ვხედავთ, დოგმატების შესახებ მათი ცრუ სწავლება ეფუძნება კანონების ცრუ განმარტებას, რაც, რა თქმა უნდა, გასაკვირი არ არის, ვინაიდან ლაპარაკია მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის უცხო სწავლების შესახებ. ცხადია, აღნიშნული სწავლების მომხრენი, როგორც ნებისმიერი მწვალებელი, მოძებნის თავის გასამართლებელ ცალკეულ ციტატას ძველი ტექსტებიდან, განსაკუთრებით – კონსტანტინეპოლში დაწერილიდან. შეიძლება გაიხსენონ კონსტანტინეპოლის მხრიდან ბულგარეთისა და სერბეთის ეკლესიების შთანთქმა ოსმალეთის იმპერიის პერიოდში – ფრიად საეჭვო და სადავო მოქმედებები, რომლებიც შემდგომში კონსტანტინეპოლმა თავად გამოასწორა. მაგრამ ყველაფერი ეს ვერ გააუქმებს იმ ფაქტს, რომ ნებისმიერი სახის პაპიზმი, იქნება ის დასავლური თუ აღმოსავლური, უცხოა მართლმადიდებლური სწავლებისათვის. როგორც მღვდელმოწამე გორაზდ ჩეხი წერდა, „აღმოსავლურმა ეკლესიამ ეკლესიის მეთაურად მხოლოდ იესო ქრისტე აღიარა და უარყო თვით იდეა, რომმეთაურად [უბრალო] ადამიანი ეღიარებინათ... რადგან ამ იდეას აღიქვამდა, როგორც რწმენის უკმარისობის შედეგს უხილავი მეთაურის – იესო ქრისტესა და მის მიერ მსოფლიო ეკლესიის სხეულის მმრთველობისადმი... ასევე, როგორც შეუთავსებელს სამოციქულო პრინციპთან ეკლესიის საკითხების კრებსითად გადაწყვეტის შესახებ, რომელმაც თავისი უმაღლესი გამოვლინება მსოფლიო კრებებზე ჰპოვა“ [13].  

ისიც უნდა ითქვას, რომ კონსტანტინეპოლის საპატრიაქო თავის სხვადასხვაგვარ საპატიო ტიტულს საკუთარი პაპიზმის დასაბუთებლად იყენებს, და მათ შორის უპირველესს – „მსოფლიო პატრიარქის“ ტიტულს. თუკი ეს ადრე მხოლოდ ერთ-ერთ საპატიო ტიტულად ითვლებოდა, როგორც, მაგალითად, ალექსანდრიის პატრიარქისთვის „მსოფლიო მსაჯულის“ ტიტული, ახლანდელ დროში უკვე კონსტატინეპოლელი წინამძღვრებისთვის ის ფაქტიურად ოფიციალური და მთავარი თვითწოდება გახდა: დიდი ხანია, რაც მხოლოდ ამ ტიტულით მოიხსენიებენ საკუთარ თავს და ამით მოიაზრებენ, რომ მათი საეკლესიო იურისდიქცია მთელს მსოფლიოზე ვრცელდება, – ამ სიტყვის სრული მნშვნელობით.

ამ ტერმინის აღნიშნული მნიშვნელობით გამოყენების მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ მიტროპოლიტ ელპიდოფორეს (ლამბრინიადისი) სიტყვები:

„კონსტანტინეპოლის მთავრეპიკოპოსის უპირატესობას არაფერი აქვს საერთო დიპტიქთან, რომელიც მხოლოდ იერარქიულ წესრიგს გამოხატავს... თუ ჩვენ ვილაპარაკებთ უპირატესობის წყაროზე, მაშინ ასეთ წყაროს თავად კონსტანტინეპოლის მთავარეპისკოპოსის პიროვნება წარმოადგენს, რომელიც პირველია „თანასწორთა შორის“, მაგრამ როგორც კონსტანტინეპოლის მთავარეპისკოპოსი და, შესაბამისად, მსოფლიო პატრიარქი, ის პირველია თანასწორთა გარეშე“[14].

„მსოფლიო იურისდიქციის“ ასეთი გაგება იმითაც გამოიხატა, რომ მე-20 ს.-ში კონსტანტინეპოლის ეკლესიის მღვდელთმთავრებმა ერთმანეთში გაიყვეს მსოფლიოს ყველა ქვეყანა, გარდა იმ ქვეყნებისა, რომლებსაც ისინი თავად აღიარებენ სხვა ავტოკეფალიური ეკლესიების ტერიტორიებად. ასე რომ, ის ქვეყნებიც კი, რომლებშიც ერთი მართლმადიდებელი ქრისტიანიც კი არ არის, ჩაწერილი აღმოჩნდა კონსტანტინეპოლის რომელიმე მღვდელთმთავრის კანონიკურ ტერიტორიად, და ეს მღვდელთმთავარი რისხვით გააპროტესტებს, თუ რომელიმე ეკლესია გახსნის მისიას ქვეყანაში, სადაც ამ მღვდელთმთავარს ფეხიც კი არ დაუდგამს და ერთი მორწმუნეც არ ჰყავს – განაწილების ამგვარი ფორმის გამო. ის, რომ მსოფლიოს ასეთნაირი განაწილება მხოლოდ მე-20 ს.-ში მოხდა, ამხელს აღნიშნულ სწავლებას, როგორც ახალშემოღებულსა და ეკლესიისათვის აქამდე უცნობს, რადგან ის რომ ძველი ყოფილიყო, კონსტანტინეპოლელი მღვდელთმთავრები ასეთ განაწილებას უფრო ადრე მოახდენდნენ.

საკმაოდ კარგადაა ცნობილი, რომ თავიდან, როდესაც კონსტანტინეპოლის ეპისკოპოსებმა დაიწყეს სარგებლობა ტიტულით: „მსოფლიო“, ამის წინააღმდეგ გადაჭრით გაილაშქრა წმინდა პაპმა გრიგოლ დიოლოგოსმა. კონსტანტინეპოლის პატრიარქ იოანეს იგი წერდა: „თქვენი დანაშაულებრივი და ამპარტავნებით სავსე ტიტულის შედეგად ეკლესია გახლეჩილია და ჩვენი ძმების გულები დაბრკოლებულია... თუკი პავლე მოციქული ქრისტეს წევრებს ნაწილ-ნაწილ უქვემდებარებდა ზოგიერთ მეთაურს, თითქოსდა, ქრისტეს გარეშე, – თუმცა ეს თავები (მეთაურები) თავად იყვნენ მოციქულები, – მაშინ რას ეტყვით თქვენ ქრისტეს საშინელ სამსჯავროზე გამოცდისას, რომელიც თავად არის მსოფლიო ეკლესიის თავი, – თქვენ, რომელნიც საკუთარი ტიტულით – „მსოფლიო“ – ცდილობთ, მისი ყველა წევრი დაიქვემდებაროთ?“.

† ბევრი ვიფიქრე თუ ცოტა, უკრაინის ავტოკეფალიის საკითხთან დაკავშირებით შემდეგი დასკვნა გამოვიტანე: ვიღაცას სურს, თავს მოგვახვიოს არჩევანის გაკეთება მოსკოვსა და კონსტანტინეპოლს, ან რუსებსა და უკრაინელებს შორის, მაგრამ ეკლესიის საკითხი ამ ჩარჩოებს სცილდება; არჩევანი დგას მართლმადიდებლობასა და მწვალებლობას შორის. ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენს ეკლესიას გამოეყოს რამდენიმე ეპისკოპოსი (ნუ იყოფინ!) და პრემიერ მინისტრთან თუ პრეზიდენტთან ერთად მერე (როცა უკვე თავისთავად სქიზმაში იქნებიან) კონსტანტინეპოლის პატრიარქს კანონიკურობა სთხოვონ. როგორ გადაწყვეტს კონსტანტინეპოლის პატრიარქი? იქნებ ვინმეს იმის ილუზია აქვს, რომ კონსტანტინეპოლის პატრიარქი თურქეთის მთავრობაზე და მისი მეშვეობით ამერიკის მთავრობაზე არ არის დამოკიდებული? ნახეთ მე-16-17 სუკუნეების ისტორია: კონსტანტინეპოლის პატრიარქები ოსმალეთის ემირის ვეზირებს ეახლებოდნენ საპატრიარქო ტახტზე დასამტკიცებლად... ამიტომ არის სახიფათო ნებისმიერი „პაპიზმი“, რადგან ადვილად შეიძლება პოლიტიკურ იარაღად იქცეს ძლიერი სახელმწიფოს ხელში.

და საერთოდ, გონებას ნუ დავიბნელეთ და რუსების ჯინაზე საკუთარ თავს ნუ დავიღუპავთ.

პ. ს. ვისაც ჯანსაღი დიალოგის ან პოლემიკის თავი და ნერვები არა გაქვთ, გთხოვთ, კომენტარებისგან თავს შეიკავოთ.

 

 

ეს კი მისი სიტყვებია ევლოგი ალექსანდრიელისა და ანასტასი ანტიოქიელი პატრიარქებისადმი:„ჩემს წინამორბედთაგან არავის უსარგებლია უკეთური ტიტულით (მსოფლიო), იმიტომ რომ სინამდვილეში, თუკი რომელიმე პატრიარქი მიიღებს ტიტულს „მსოფლიო“, ამით საპატრიარქო ტიტული სხვებს წაერთმევა“.

სამწუხაროდ, კონსტანტინეპოლელმა პატრიარქებმა არ ისმინეს მართლმადიდებელი პაპის, წმინდა მღვდელთმთავარ გრიგოლ დიოლოგოსის სიტყვა, რომელიც მაშინ პატივით პირველი იყო და განაგრძეს ამ ტიტულით სარგებლობა. თავს კი იმით იმართლებდნენ, რომ თითქოს არ იყენებდნენ იმ მნიშვნელობით, რომლისგანაც წმინდა გრიგოლი აფრთხილებდა, და რომ ეს მხოლოდ ლამაზი ტიტულია მსგავსად ტიტულებისა „მსოფლიო მოძღვარი“ და „მსოფლიო ბიბლიოთეკარი“, რომლებსაც ასევე ატარებდნენ იმპერიის დედაქალაქში. შესაძლოა, დასაწყისში ასეც იყო, მაგრამ თუ შევხედავთ, როგორ გამოიყენება ის დღეს, მაშინ წმინდა გრიგოლის სიტყვები შეგვიძლია, წინასწარმეტყველურად  ჩავთვალოთ.

თუმცა წმინდა მღვდელთმთავარი გრიგოლი არ იყო ერთადერთი პაპი, ვინც ტიტულის „მსოფლიო“ გამოყენების წინააღმდეგ გამოდიდა. ასე, მაგალითად, მეშვიდე მსოფლიო კრების მეორე საქმეთა ოქმში ვკითხულობთ, რომ გახმოვანდა  იმპერატორის მიმართ რომის პაპის, ადრიანეს ეპისტოლე. მის ორიგინალურ ტექსტში ხატმბრძოლთა დაგმობის გარდა, ასეთია სიტყვებიცაა:

„ჩვენ ფრიად განვცვიფრდით, როცა ვნახეთ, რომ თქვენს საიმპერატორო ბრძანებებში, რომლებიც გამოცემულია სამეფო ქალაქის პატრიარქის ანუ ტარასის შესახებ, ის ასევე წოდებულია მსოფლიო {პატრიაქად}. ჩვენ არ ვიცით, უცოდნელობით მოგივიდათ ეს თუ უწმინდური სქიზმატებისა და მწვალებლების შთაგონებითაა ასე დაწერილი; მაგრამ ვთხოვთ, თქვენს უმოწყალეს საიმპერატორო ხელმწიფებას, რომ მან არასდროს, არცერთ თავის ეპისტოლეში არ მოიხსენიოს იგი, როგორც მსოფლიო {პატრიარქი}, რადგან აშკარაა, რომ ეს ეწინააღმდეგება წმინდა კანონების განწესებებსა და წმინდა მამების გადმოცემას... ამიტომ, თუ ვინმე მას მსოფლიო {პატრიარქს} უწოდებს ან ამაზე თანხმობას მისცემს, დაე, მან იცოდეს, რომ იგი უცხოა მართლამდიდებლური სარწმუნოებისათვის“.

თუმცა არსებობს დიდი ალბათობა იმისა, რომ ეპისტოლის ეს ადგილები არ ყოფილიყო ბერძნულ ენაზე თარგმნილი ეპისტოლის კრებაზე წაკითხვის დროს, და მაინც, ჩვენ ვხედავთ, რომ იმ დროისათვის უპირატესი წინამძღვარი პირდაპირ უკვე მეორედ აკრიტიკებდა და უკრძალავდა ტიტულის „მსოფლიო“ გამოყენებას კონსტანტინეპოლელ პატრიარქებს. ეს მოწმობა იმის საფუძველს გვაძლევს, რომ ვილაპარაკოთ აღნიშნული ტიტულის გამოყენების უკანონობაზე.ამიტომ მართლმადიდებელ ავტორებს {საეკლესო მწერლებს} მართებთ, უარი თქვან „მსოფლიო პატრიარქის“ სახელწოდების გამოყენებაზე და მოიხსენიონ ის „კონსტანტინეპოლის პატრიარქად“, რათა აღნიშნული ტიტულით მისი მოხსენიებით ხელი არ შეუწყონ ახალი პაპიზმის ერესის გავრცელებას. 

სხვა ტიტული, რომელსაც კონსტანტინეპოლი აქტიურად იყენებს საკუთარი ამბიციების გასამართლებლად, არის „დედა ეკლესია“, თუმცა ეს ტიტული, ისევე, როგორც პირველი, არასდროს მიუნიჭებია მისთვის რომელიმე მსოფლო კრებას და ის თვითნებურად არის მირქმული.

აღნიშნული ტიტული სავსებით გამართლებულია მხოლოდ და მხოლოდ ისტორიულ კონტექსტში და მარტო იმ ეკლესიებთან მიმართებით, რომლებმაც ავტოკეფალიურობა კონსტანტინეპოლის ეკლესიისგან მიიღეს. თუმცა ის გამოიყენება უფრო ფართო მნიშვნელობით. მაგალითად, პატრიარქ ბართლომეოსის ზემოთ მოყვანილ სიტყვაში იგი თავის საპატრიარქოზე ლაპარაკობს, როგორც „მზრუნველ დედაზე და ეკლესიების მშობელზე“ და ამით მას საფუძვლად იყენებს ყოვლადმართლმადიდებლურ საზოგადოებაში განსაკუთებული ადგილის დასაკავებლად. მაგრამ კონსტატინეპოლის ეკლესიის აღიარება ყველა დანარჩენი ეკლესიის მშობელ დედად, აშკარა უაზრობაა, რადგან ბევრი საპატრიარქო, თავისი ისტორიული სიძველით, ბევრად უსწრებს კონსტანტინეპოლისას; მაშ როგორ შეიძლება ის მათი დედა იყოს? თუკი რომელიმე ეკლესიას მაინც შეუძლია, სამართლიანი პრეტენზია იქონიოს ამ ტიტულზე, ეს იერუსალმის ეკლესიაა. მისი განსაკუთრებული ისტორიული ღვაწლი ყოველთვის იყო აღიარებული ყველა ეკლესიის მიერ, მაგრამ არასდროს და არავის მოუაზრებია ეს, როგორც მისი უფლება სხვა ეკლესიების ხელმწიფებაზე.

აი, კონსტანტინეპოლი კი თვითნებურად მირქმულ „დედა-ეკლესიის“ ტიტულს იმისთვის იყენებს, რომ გაამართლოს ყველა სხვა ავტოკეფალური ეკლესიის მისდამი დაქვემდებარების მცდელობა, რომლებიც, მათი აზრით, უნდა ემორჩილებოდნენ მას როგორც ასულები საკუთრ დედას. თუმცა, როგორც არქიმანდრიტი სოფრონი (სახაროვი) აღნიშნავს: „კონსტანტინეპოლს მართლაც შეუძლია, საკუთარ თავს უწოდოს ყელა ეკლესიისათვის საერთო დედა... და მაინც  დაქვემდებარების გამოყვანა ისტორიული მშობლობის ფაქტიდან, მართლმადიდებლური ტრიადოლოგიისგან განდგომა იქნებოდა, რომლის თანახმადაც, მშობლობა ან შვილობა არ აუქმებს თანასწორობის სისავსეს. არსებისგან შობილი – მშობლის თანსწორია. ასე აზროვნებდენ წმნდა მამები“ [15].

განსაკუთრებით ცინიკურად ისმის პატრიაქ ბართლომეოსის ბაგეებიდან სიტყვა „მზრუნველი დედის“ შესახებ. არც ერთი მზრუნველი დედა არ ექცევა საკუთრ შვილებს ისე, როგორც კონსტანტინეპოლი ექცევა რუსეთის ეკლესიას, ცოტა ხნით ადრე კი ელადის ეკლესიას. თუკი მაინც დავურთავთ სიტყვას „დედა“ კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს, მაშინ ის თავისი მოქმედებებით საკუთარი შვილების მჭამელი დედის ამაზრზენ, წარმართულ სახეს ილუსტრირებს. მაშ ვინ უსაყვედურებს იმ შვილებს, ვინც ასეთი „დედის“ დატევებას გადწყვეტენ?

ის, რომ რუსეთის ეკლესიამ ევქარისტიული კავშირი გაწყვიტა კონსტანტინეპოლთან, გამართლებული იქნებოდა მაშინაც კი, საქმე რომ შემოფარგლულიყო მცდელობით, წინააღმდეგობა გაეწია ზოგადეკლესიური მასშტაბის ბოროტმოქმედებისათვის და დაეცვა საკუთარი შვილები იმათთან ზიარებისგან, ვინც სქიზმატებთან ზიარებაში შევიდა. მაგრამ ყველაფერი უფრო სერიოზულია. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია გახდა პირველი, ვინც უარი თქვა დამორჩილებოდა კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს მიერ დანერგილი პაპიზმის ერესს.

სხვა ადგილობრვ ეკელსიებსაც, ადრე თუ გვიან, მოუწევთ არჩევანის გაკეთება, არჩევანისა არა „რუსებსა“ და „ბერძნებს“, არამედ მართლმადიდებლობასა და მწვალებლობას შორის.

 

 

† † †