ძალაუფლებისთვის ბრძოლა ეკლესიაში   და 1054 წლის სქიზმა 

ნაწილი II      

 

აპოსტოლოს ნიკოლაიდისი              (ათენის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტის პროფესორი) 

               

       ძალაუფლებისთვის ბრძოლა სქიზმის შემდეგ

           რადგან იმ ეპოქაში არცერთ მხარეს არ ესმოდა ეკლესიის ერთიანი სხეულის გაყოფის  მთავარი მიზეზი, რასაც წარმოადგენს ძალაუფლებისა  და გავლენისთვის ბრძოლა. ან თუკი ესმოდათ როგორც ასეთის, არავის უცდია დაედასტურებინა რომ ამგვარ ქმედებებს არანარი კავშირი არ აქვთ ქრისტიანულ ჩვეულებებთან, მის ბუნებასა და ეკლესიის მიზნებთან ამ სამყაროში. ამგვარი ბრძოლა გაგრძელდა სქიზმის შემდეგაც აღმოსავლეთისა თუ დასავლეთის ცალკეული ეკლესიების შიგნით, იმგვარად რომ ერთიანობის აღდგენის ყველა შესაძლებლობა მოიჭრა. თითოეულ  ეკლესიასთან დაკავშირებით მოკლედ  ვიტყვით შემდეგს:

         დასავლეთის ეკლესიის შესახებ:

          1) გარდაიქმნება პოლიტიკური მიზნების მქონე ეკლესიად. იბადება და ვითარდება თეოკრატიული პაპოკესარიზმი, რასი საფუძველიც იყო ხილული ეკლესიის, ავგუსტინეს ღვთის  ქალაქთან გაიგივება.[1] ეკლესია საზრდოობდა პაპის პრიმატით, აფუძნებდა პაპის ოლქებს [2] და აგრძელდებდა ინვესტიტურისთვის ბრძოლას, ანუ ეკლესიის გათავისუფლების მცდელობას დასავლეთის მმართველთა პოლიტიკური ძალაუფლების გავლენისაგან [3]. პაპი პრეტენზიას აცხადებდა „დამყარებულიყო საღვთო სამართლის მქონე პაპისტური  მონარქია არა მარტო ეკლესიაში, არამედ არამედ მთელს საქრიასტიანო სამყაროში“ ეპისკოპოსები და პოლიტიკური მმართველები მის წარმომადგენლებად განიხილებოდნენ[4]. ამგვარი პატივმოყვარეობის ერთ-ერთი მაგალითია 1378-1415 წლების პაპისტური  სქიზმა, როდესაც ერთდროულად არსებობდა ორი პაპი, ორი განსხვავებული დარბაზით[5].

          2) რომის საყდარს სწორედ ზემოთ აღნიშნული მოვლენების პრიზმაში ესმოდა აღმოსავლეთის ეკლესიასთან კავშირი, რაც  მისთვის პაპისტური ეკლესიის  მორჩილების იარაღი იყო. ცნობილია, რომ პაპი ნიკოლოზ III-ის (1277-1280) ითხოვდა მას დამორჩილებოდა მართლმადიდებელი ეკლესია და ყველა სამღვდელო პირს ფიცი დაედო პაპის წინაშე , ასევე ითხოვდა სარწმუნოების სიმბოლოში  ფილიოკვეს შეტანას და მრევლისაგან ლათინური სწავლების მიღებას[6]. სწორედ ესაა იმის მიზეზი, რომ ვერ მიაღწიეს საკუთარ მიზანს და ვერც ვერასოდეს შეძლებენ ამას[7]. შესაბამისად, შეუძლიათ მშვიდად იგრძნონ თავი ერთობის აღდგენის მოწინააღმდეგეებმა. 

          3) ბატონობის ან საერთო ბატონობის  სურვილზე მიუთითებს ასევე მისიონერობა და კოლონიზაციური პოლიტიკა, რომლის მთავარი მიზანი საეკლესიო და პოლიტიკური კონტროლი გახლდათ.

         4) ჯვაროსნების გამოჩენით უფრო ნათელი გახდა ყველაფერი, სწორედ იქ ცხადდება საეკლესიო სისასტიკე და საეკლესიო ფანატიზმი, როგორც შურისძიების, ბატონობის და დემონიზებული აღმოსავლეთის განადგურების  წადილის მთავარი მახასიათებელი. მიუხედავად იმისა რომ ჯვაროსნული ლაშქრობები წამოიწყეს აღმოსავლეთის დასახმარებლად[8], სხვა მიმართულება მისცეს მოგვიანებით ამ მოძრაობას[9], იმგვარად რომ გამოიწვიეს აღმოსავლეთის ქრისტიანების დაეჭვება, დასავლეთის ქრისტიანების ნამდვილი განზრახვების მიმართ.[10] IV ჯვაროსნულმა ლაშქობამ კიდევ ერთხელ   აჩვენა რომ ამ ყოველივეს ნამდვილი მიზანი აღმოასვლეთის ეკლესიის პაპის საყდრისთვის დამორჩილება იყო [11].

          5) ამავე მიზანს ემსახურებოდნენ  ასევე შიდასაეკლესიო მოვლენები, როგორც მაგალითად კლერიკალიზმი, რაც მიზნად ისახავს საეკლესიო ცხოვრებისგან ერისკაცების ჩამოშორება (სისხლით ზიარების შეწყვეტა) და მათ სრულ   დამორჩილებას სამღვდელოების  მიერ მკაცრად განსაზღვრული იერარქიის ნება-სურვილზე. ნებისმიერ ერეტიკული აზრის გასანეიტრალებლად ყალიბდება  ინკვიზიცია[12].

         6) ამ ტაქტიკის ბუნებრივი შედეგი იყო კათოლიკური ეკლესიის დაშლა და პროტესტანტიამის დაბადება. პროტესტანტიზმი არის საეკლესიო თვითნებობის ნაყოფი საეკლესიო ცხოვრების ყველა  საფეხურზე, სადაც საეკლესო მმართველობა მოქმედებს როგორ სისტემური ძალაუფლება რომელიც ზღუდავს თავისფლებას, ავიწროებს და იმორჩილებს მას. ამის შემდეგ, ანუ პროტესტანტიზმის დაბადების შემდეგ, ჩნდება  სქიზმატური ეკლესიების მთელი წყება და თითოეული მათგანი პრეტენზიას აცხადებს, რომ არის ჭეშმარიტი და ავთენტური ეკლესია. პარალელურად ჩნდება რელიგიური ბრძოლის აუცილებლობა კათოლიკებსა და პროტესტანტებს შორის (არადამიანური სახით). წმიდა ბართლომეს ღამე არის ქრისტიანული სისასტიკის ყველაზე ნათელი მაგალითი. ირლანდია წარმოადგენს დღევანდელი დაპირისპირების ადგილს, რაც ხშირად დიდი მსხვერპლით მთავრდება. 

          7) ამგვარად, კათოლიკური ეკლესია  აგრძელებს  წინ წამოსწიოს პაპის პრიმატი რაც უკვე დოგმად იქცევა, ამას ემატება რა ახლად გამოჩენილი დოგმა პაპის უცდომელობის შესახებ, ეს ყველაფერი კი კიდევ ერთხელ ადასტურებს ძალაუფლებისთვის ბრძოლის ყველა   მიმართულებით არსებობას.  პაპი უკვე ხდება „უმაღლესი კანონმდებელი და ეკლესიის მსაჯული“  და პრეტენზიას აცხადებს რომ  „უცდომელად სჯის საეკლესიო ყველა საკითხს.“[13] ამან გამოიწვია კათოლიკური ეკლესიის კიდევ ერთხელ გაყოფა და ძველკათოლიკეთა  წარმოქმნა.

          8) აღმოსავლეთზე ბატონობის სურვილის  კიდევ ერთი მაგალითია უნია, რაც კიდევ უფრო მეტად ამძიმებს აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ისედაც უკვე რთულ ურთიერთობებს.

          9)დასავლეთის მთავრობისმოყვარეობის ბოლო მაგალითია მართლმადიდებლების საზიანოდ, კათოლიკური  ეკლესიის სავარაუდო ჩარევა ბალკანეთში მიმდინარე  პროცესებში.

 

           აღმოსავლეთის ეკლესიის შესახებ

          1) უშვებს თეოკრატიული კესაროპაპიზმის წარმოქმნას და როგორც „ღვთისაგან ბოძებული სხვაგვარი ძალაუფლების მქონე“ მონაწილეობას იღებს  იმპერატორების კორონაციაში.[14] ასევე  მისი თანხმობით იმპერატორს ეძლევა უფლება აირჩიოს პატრიარქები. იმპერატორს უფლება ჰქონდა აერჩია პატრიარქი რის გამოც ხშირად აწინაურებდა საკუთარ რჩეულს, ან ეკლესია  ურჩევდა აერჩია  ერთ-ერთი მის მიერ მიწოდებული  სამი პირისაგან შემდგარი სიიდან.  კესაროპაპიზმის წარმოქმნას ასევე ხელი შეუწყო მსოფლიო საპატრიარქო საყდრის სინოდის ზედმეტად შემწყნარებლობამ და თანამოაზრეობამ. ერთი პერიოდი პატრიარქის აღსაყდრების რიტუალი ტარდებოდა სასახლის დიდ დარბაზში[15]. ამასთან პატრიარქის შესამოსლის ზოგიერთი  ნაწილი იმ უფლებებს უკავშირდებოდა რომლებიც მას გადაცემული ჰქონდა იმპერატორებისაგან[16]. ამავდროულად მკვიდრდებიან საეკლესიო წოდებები (თანამდებობები)[17]. აბსოლიტურად მართალია რანსიმენი როდესაც წერს: „ბიზანტიური ეკლესია ნამდვილად იყო შესაშური სამთავრობო  ეკლესია.   მისი მდიდარული მოწყობის წესი ტონს აძლევდა ბიზანტიის დიდებულებას“ [18].

           2) პოლიტიკური ხელისუფლების ჩარევის (ხშირად ჩაურევლობით) შედეგად, მსოფლიო საპატრიარქოსაგან დამოუკიდებლად ხდებოდა ავტონიმიური ეკლესიების ჩამოყალიბება ეთნიკური ნიშნით, რაც ხშირად დედა ეკლესიასა და შვილობილ ეკლესიებს შორის დაპირისპირების მიზეზი ხდებოდა. შევეხებით ეთნოფილეტურ ნიადაგზე წარმოქნილ დაპირისპირებებს.

           3) დრო და დრო ადგილი აქვს კონსტანტინოპოლის ეკლესიის ,,მსოფლიოობის’’ შესუსტების მცდელობას სხვა საეკლესიო ცენტრების (მაგალითად მოსკოვის) მხრიდან.

           4) არაარსებითი მიზეზები გამო ადგილობრივი ეკლესიების წიაღში ჩნდებიან  სქიზმები, როგორც ეს მოხდა საბერძნეთის ეკლესიაში ძველი კალენდრის მიმდევრების სქიზმის შემთხვევაში.

          5) თეოლოგიურ დონეზე და ასვე ისიხასტური განხეთქილებების წიაღში,   წარმოიქმნენ მძაფრი დაპირისპირებები არისტოტელისტებსა და პლატონისტებს, რაციონალისტებსა და მისტიკოსებს, ,,ლიბერალებსა'' და ზილოტებს, გაერთიანების მომხრეთა და მის  მოწინააღმდეგეებს, სამრევლო სამღვდეოებასა და ბერებს შორის.[19]

                                                      

                                                         ეპილოგი

 

          იმ ყველაფრის შემდეგ  რაც ზემოთ ითქვა, შეგვიძლია დავასკვნათ რომ, ყველაზე ადვილი რამ ეკლესიაში არის სქიზმის განვითარება, მისთვის საკმარისია მხოლოდ  ადამიანის პატივმოყვარეობა და დიდებისმოყვარეობა. საკმარისია ეკლესიის ისტორიის სახელდახელო წაკითხვა იმის დასადასტურებლად, რომ მის უდიდეს ნაწილს წარმოადგენენ სქიზმები, ერესები, კავშირის გაწყვეტა, ურთიერთანათემატიზმები,  დაპირისპირებები,  ბრძოლები, ეჭვები, განკვეთები, აღსაყდრებები, ბინძური თანამზრახველობა და სხვა ადამიანური საქმეები, ჭეშმარიტების, ერთობის, კანონიურობის, კანონიერების, ეთიკის და ტრადიციის  სახელით, ხოლო სინამდვილეში  ეკლესია თავიანთ საკუთრებად მიაჩნიათ  და ჰგონიათ რომ   შეუძლიათ მისი ერთობა  „კამათელში გაათამაშონ“. არსებითად საქმე ეხება  ეკლესიაში ძალაუფლებისთვის ბრძოლას  თვითონ ეკლესიისა და კაცობრიობის საზიანოდ.

 

 

 

---

 

სპეციალურად საიტისთვის ბერძნულიდან თარგმნა ნიკო ღონღაძემ